สำหรับคนดูหนังวัยเยาว์ นักแสดงผิวดำวัย 74 ปี นาม “ซามูเอล แจ็กสัน” อาจเป็นที่รู้จักในชื่อ “นิก ฟิวรี” จากบรรดาหนังในจักรวาลภาพยนตร์มาร์เวล หรือ “เจได เมซ วินดู” ในหนังชุด Star Wars และถ้าวัยโตกว่านั้นอีกนิด ก็คงคุ้นเคยเขาดีจากบทบาทแสบสันในหนังของ เควนติน ทารันติโน อย่าง Pulp Fiction, Django Unchained และ The Hateful Eight
แต่ในซีรีส์สารคดี 6 ตอนจบ ชื่อ “Enslaved ย้อนรอยเส้นทางค้าทาส” เรื่องนี้ แจ็กสันมารับบทที่ฉีกไปไกลจากภาพคุ้นตาเหล่านั้น ขณะที่ก็อาจเรียกได้ว่าเป็นบทบาทที่ใกล้กับหัวใจของเขามากที่สุดครั้งหนึ่ง เพราะเขาควบทั้งตำแหน่งเอ็กเซ็กคิวทีฟโปรดิวเซอร์และผู้เล่าเรื่องราวหลักอันว่าด้วย “การค้าทาส”
แน่นอนว่าเรื่องทาสไม่ใช่เรื่องใหม่ เราคงเคยเห็นซีรีส์ หรือหนังว่าด้วยประเด็นนี้มาแล้วนับไม่ถ้วน แต่สิ่งที่บันดาลใจให้แจ็กสันตัดสินใจเข้ามาร่วมผลักดัน Enslaved และทำให้มันโดดเด่นไม่เหมือนใคร คือ การเล่าเรื่องของระบบทาสผ่านมุมมองของ “เรือค้าทาส” ที่แล่นไม่ถึงจุดหมาย แต่จมลงสู่ก้นทะเลพร้อมร่างของชาวแอฟริกันมากมาย ระหว่างการถูกขนส่งไปสู่การใช้แรงงานอันทารุณและขมขื่นยาวนานหลายร้อยปี
เรากำลังพูดถึง “การค้าทาสข้ามมหาสมุทรแอตแลนติก” (Atlantic slave trade) หรือเหตุการณ์ที่พ่อค้าทาสชาวยุโรปขนชาวแอฟริกันกว่า 12 ล้านคนทั้งชาย หญิง และเด็ก ไปเป็นทาสในทวีปอเมริกาและยุโรปตั้งแต่ปลายศตวรรษที่ 15 จนถึงกลางศตวรรษที่ 19
โดยในจำนวนนั้นมีอย่างน้อยถึง 2 ล้านคนที่ต้องเสียชีวิตในทะเล !
การค้าทาสแอตแลนติกเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดสงครามและความขัดแย้งในทวีปแอฟริกา ซึ่ง ซิมชา จาโคโบวีซี นักข่าวสืบสวนชาวแคนาดา-อิสราเอล ผู้ให้กำเนิดซีรีส์นี้บอกว่า มันเป็นประวัติศาสตร์อายุ 400 ปี ที่โลกหลีกเลี่ยงไม่ยอมเผชิญหน้าตลอดมา ทั้งที่ปฏิเสธไม่ได้ว่าการเหยียดเชื้อชาติและความรุนแรงในครั้งนั้น เกี่ยวข้องโดยตรงกับความขัดแย้งทางสีผิวที่ดำเนินมาจนถึงปัจจุบัน
โครงสร้างการเล่าเรื่องของ Enslaved ถือว่าทำได้ดีมาก และเมื่อบวกกับแนวคิดหลักที่แข็งแรง (คือการพยายามชี้ให้เห็นความเชื่อมโยงระหว่างเรื่องที่เกิดขึ้นหลายร้อยปีก่อน กับสภาพการณ์ที่เป็นอยู่ทุกวันนี้ เพื่อให้คนดูเข้าใจว่าสิ่งนี้มิได้ผ่านพ้นจบสิ้นไปแล้ว) ก็ยิ่งช่วยให้ตัวซีรีส์ครบรส เพราะแตะตั้งแต่เรื่องระดับส่วนตัว ไปจนถึงแง่มุมทางเศรษฐศาสตร์และการเมืองของประวัติศาสตร์ส่วนที่มืดมนที่สุดบทหนึ่งของมนุษยชาติ
ตัวอย่างตอนที่น่าสนใจก็คือตอนแรก ซึ่งเปิดด้วยมุมส่วนตัวของแจ็กสันที่ต้องการสืบหารากเหง้าต้นตระกูลของตัวเอง จนพบว่ามีความเกี่ยวข้องกับชนเผ่าเบงกาในสาธารณรัฐกาบอง ประเทศบนชายฝั่งตะวันตกของแอฟริกา เขาจึงเดินทางไปพบกับชนเผ่าบรรพบุรุษของเขาเป็นครั้งแรกและได้รับการต้อนรับอย่างอบอุ่นเหมือนลูกชายที่หายไปนาน ส่งผลให้นักแสดงผิวดำที่ใช้ชีวิตอยู่กลางสังคมอเมริกามาตลอดอย่างเขาซาบซึ้งใจและกล่าวว่า
“การได้รู้ว่าผมเคยเป็นส่วนหนึ่งของชนเผ่าที่ยังคงมีตัวตนอยู่จนถึงปัจจุบัน ถือเป็นการค้นพบครั้งยิ่งใหญ่และเปลี่ยนมุมมองของผมอย่างแท้จริง”
อีกส่วนสำคัญที่ทำให้ Enslaved มีความร่วมสมัย คือการที่ทีมสารคดีเลือกร่วมงานกับ Diving With a Purpose องค์กรไม่แสวงกำไรที่ก่อตั้งโดยกลุ่มนักดำน้ำ ผู้มีภารกิจหลักในการค้นหาและสำรวจซากเรือที่จมอยู่ใต้มหาสมุทร โดยเฉพาะเรือค้าทาสแอตแลนติก 6 ลำ ซึ่งจมลงพร้อมมนุษย์ที่บรรทุกอยู่ การถ่ายทำการทำงานของพวกเขาช่วยให้เรื่องราวของ "สุสานใต้ทะเล” เหล่านี้มีครบทั้งความลุ้นระทึก น่าตื่นตา และชวนเศร้าไปพร้อม ๆ กัน
นอกจากนั้น ซีรีส์ยังเดินทางไปยังอีกหลายสถานที่ที่เกี่ยวข้อง เช่น จัตุรัสในลากอส ประเทศโปรตุเกส ซึ่งเป็นจุดขายทาสชาวแอฟริกันกลุ่มแรก, ท่าเรือในบราซิลที่ถูกใช้ในการค้าทาส, สถานที่ที่เคยเป็นที่ตั้งอนุสาวรีย์พ่อค้าทาสในอังกฤษ ไปจนถึงการสำรวจมรดกทางวัฒนธรรมอันหลากหลายของแอฟริกาในคอสตาริกา จาเมกา เอธิโอเปีย และสหรัฐอเมริกา
ก่อนปิดท้ายด้วยเรื่องที่นำเสนอว่า ชาวแอฟริกามิได้อยู่ในฐานะเหยื่อผู้ถูกกระทำเพียงอย่างเดียว แต่มีประวัติศาสตร์แห่งการต่อสู้และต่อต้านอันเข้มข้นเช่นกัน
เรื่องราวทั้งหมดใน Enslaved ทำหน้าที่สำคัญดังที่แจ็กสันกล่าวว่า เพื่อตอกย้ำให้ผู้คนไม่ลืมว่าครั้งหนึ่งเคยมีความเลวร้ายที่มนุษย์กระทำต่อมนุษย์ด้วยกันเช่นนี้เกิดขึ้น เช่นเดียวกับที่จาโคโบวีซี (ซึ่งเป็นลูกของผู้รอดชีวิตจากการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ชาวยิว) บอกว่า
ถ้าโลกปล่อยให้มันถูกหลงลืม สักวันหนึ่งมันก็จะกลับมา เหตุการณ์แบบนี้จะเกิดขึ้นอีก ซึ่งนั่นเป็นสิ่งที่เราทุกคนไม่ควรยอมรับอีกต่อไป
▶ ร่วมย้อนรอยเส้นทางค้าทาส ผ่านสารคดี Enslaved ทาง www.VIPA.me และ VIPA Application
“ Secret Story ” คอลัมน์น้องใหม่จาก VIPA ที่มาพร้อมเรื่องราวเจาะลึก มุมมองในมิติที่คุณอาจไม่เคยรู้ ทั้งเบื้องหน้า และเบื้องหลังของผลงานสารคดีคุณภาพ ที่เราไม่อยากให้คุณพลาดใน www.VIPA.me
