มีนักวิจารณ์แซวว่า ชื่อที่ถูกต้องของรายการนี้ไม่ใช่ “รัสเซียกับไซมอน รีฟ” แต่น่าจะเป็น “รัสเซียกับไซมอน รีฟ และเอฟเอสบี” มากกว่า เพราะแทบตลอดเวลาในการเดินทางท่องแดนหมีขาวของนักสำรวจหนุ่มชาวอังกฤษคนนี้ เขาโดนตำรวจและหน่วยความมั่นคงกลางแห่งสหพันธรัฐรัสเซีย (Federal Security Service of the Russian Federation - FSB) ทั้งเรียกให้หยุดรถ บังคับนำตัวคนขับไปไหนก็ไม่รู้หลายชั่วโมง (ก่อนที่คนขับจะรอดกลับมาเล่าว่าโดนพาเข้าโรงพยาบาลจิตเวชเพื่อสอบสวนและตรวจแอลกอฮอล์ !) ยึดพาสปอร์ต ขับรถไล่ตาม และถึงขั้นกีดกันไม่ให้เดินทางหรือถ่ายทำในสถานที่ที่เขาตั้งใจจะถ่ายอีกต่างหาก
ถ้าเป็นสารคดีท่องเที่ยวทั่วไป เหตุการณ์เกินคาดหมายเหล่านี้คงถูกตัดทิ้งไม่ให้เราคนดูได้เห็น แต่ไซมอนไม่ตัด และมันก็กลายมาเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้รายการสำรวจรัสเซียในวาระครบรอบ 100 ปีของการปฏิวัติอย่าง “Russia with Simon Reeve” นั้นแตกต่างและดูสนุกเอามาก ๆ ทั้งที่ความจริงแล้วเส้นเรื่องที่เขาเล่า ไม่ได้มีอะไรโลดโผนทางการเมืองชนิดที่หน่วยงานความมั่นคงน่าจะหวั่นไหวเลยสักนิด
สิ่งที่ไซมอนสนใจเป็นหลักคือเรื่องสิ่งแวดล้อม เขาพาเราไปดูป่าใหญ่ซึ่งประดับด้วยรอยเท้าเสือไซบีเรีย เยี่ยมเยือนพื้นที่กว้าง ซึ่งแสดงร่องรอยการตัดไม้ทำลายป่าอย่างมโหฬาร (โดยเขาให้ข้อมูลว่าหนึ่งในสามของกิจกรรมนั้นกระทำโดยผิดกฎหมาย) และการหลอมละลายของผืนน้ำแข็ง ที่ทำให้เกิดก๊าซมีเทนซึ่งเป็นอันตรายต่ออุณหภูมิโลก
แต่ก็อาจเป็นเพราะความสนใจเหล่านี้ก็ได้ที่เอฟเอสบีไม่ชอบ
แน่นอนว่าการถ่ายทำที่ถูกสั่งหยุดจนสะดุดเป็นระยะ ๆ นั้นเป็นเรื่องไม่น่ายินดี แต่การที่รัฐบาลรัสเซียมีท่าทีแทรกแซงอย่างใกล้ชิดแบบนี้ก็ทำให้สารคดีท่องเที่ยวของไซมอนพูดสารสำคัญซึ่งเขาเองก็อาจไม่ได้ตั้งใจให้เป็นตั้งแต่ต้น
เขาบรรยายไว้ตอนหนึ่งว่า มองเผิน ๆ รัสเซียก็ดูเป็นประเทศธรรมดา ๆ แต่แท้จริงแล้วมันมีด้านมืดที่ “พร้อมจะเข้ามาทำลายชีวิตคุณได้ทันที ถ้าคุณเป็นคนที่ต่อต้านระบบ”
ไซมอนไปเยือนหลากหลายพื้นที่ ตั้งแต่ภูเขาหิมะในคัมชัตคาทางตะวันออก จนถึงเมืองใหญ่ ๆ อย่างมอสโก และเซนต์ปีเตอร์สเบิร์กทางตะวันตก แต่พื้นที่ที่ผู้เขียนพบว่าน่าตื่นเต้นที่สุดก็คือ ยาคุตสค์ เมืองหลวงของสาธารณรัฐซาฮา ซึ่งขับเคลื่อนด้วยอุตสาหกรรมเหมืองเพชร อยู่ในเขตตะวันออกไกลของเขตไซบีเรีย และอยู่ทางใต้ของวงแหวนขั้วโลกเหนือ จึงทำให้มันได้ชื่อว่าเป็น “เมืองที่หนาวที่สุดในโลก” ด้วยตัวเลขอุณหภูมิเฉลี่ยตลอดทั้งปีที่ -8 องศาเซลเซียส อุณหภูมิในฤดูหนาวอยู่ที่ -40 องศาเซลเซียส และเคยต่ำสุดเป็นประวัติการณ์ที่ -64.4 องศาเซลเซียส !
ศัพท์สำคัญคำหนึ่ง ที่เราจะได้ยินครั้งแล้วครั้งเล่าเกี่ยวกับเมืองนี้ก็คือ เพอร์มาฟรอสต์ (permafrost) หรือชั้นดินเยือกแข็งคงตัว ซึ่งก็คือลักษณะของชั้นดินที่ยาคุตสค์ตั้งอยู่ (ในโลกนี้มีเพียงสองเมืองใหญ่เท่านั้นที่สร้างบนพื้นที่แบบนี้ อีกเมืองหนึ่งคือ โนริลสค์ ซึ่งอยู่ในรัสเซียเช่นกัน)
ประเด็นการก่อสร้างอาคารบนชั้นดินเยือกแข็งนี้น่าสนใจมาก ๆ เพราะแน่นอนว่ามันทำได้ยาก เนื่องจากความร้อนจากตัวอาคารหรือท่อจะสามารถแผ่ไปยังดินและทำให้ดินละลายจนความสามารถในการรองรับน้ำหนักอ่อนแอลง การที่ยาคุตสค์สามารถก้าวขึ้นมาเป็นหนึ่งในเมืองระดับภูมิภาคที่เติบโตเร็วที่สุดของรัสเซีย และมีประชากรหนาแน่นได้ จึงต้องนับว่าเป็นความพยายามอันน่าทึ่งของมนุษย์ในการต่อสู้กับความโหดร้ายของธรรมชาติ
อย่างไรก็ตาม ใช่ว่าความรุ่งเรืองนี้จะอยู่คู่ยาคุตสค์ตลอดไป ข้อมูลที่ไซมอนนำเสนอให้เราเห็นควบคู่ไปด้วยก็คือ เมืองนี้กำลังเผชิญผลอันน่ากลัวจากสภาพภูมิอากาศเปลี่ยนแปลงเช่นเดียวกับภูมิภาคอื่นทั่วโลก หลายคนอาจเพิ่งได้ยินข่าวว่าหน้าหนาวปีนี้ ชาวยาคุตสค์ต้องประสบกับอุณหภูมิต่ำสุดเป็นประวัติการณ์ท่ามกลางคลื่นความเย็นที่ยาวนานผิดปกติ และพร้อมกันนั้นก็มีนักวิทยาศาสตร์ระบุว่า อุณหภูมิของรัสเซียกำลังอุ่นขึ้นเร็วกว่าส่วนอื่นของโลกอย่างน้อย 2.5 เท่า ซึ่งส่งผลให้ผืนน้ำแข็งที่ปกคลุมพื้นที่ราวร้อยละ 65 ของประเทศเริ่มละลาย และปล่อยก๊าซเรือนกระจกออกมา อันจะส่งผลร้ายต่อสภาพภูมิอากาศโดยรวมของโลกต่อไป
ไม่เพียงเท่านั้น การละลายของน้ำแข็งในบางแห่งยังถึงขั้นยุบตัวเป็นหลุมที่ทั้งกว้างและลึกอย่างน่าขนลุก จนถูกขนานนามว่า “ประตูสู่ขุมนรก” ซึ่งแม้หากวัดด้วยสายตานักท่องเที่ยวทั่ว ๆ ไปแล้ว มันจะดูเป็นสภาพภูมิประเทศที่น่าตื่นตาตื่นใจ น่าถ่ายรูปดี แต่แท้จริงนี่เป็นสัญญาณอันตรายที่บ่งบอกว่าอีกไม่ช้า เพอร์มาฟรอสต์อาจถึงขั้นสูญหายไปได้ทั้งหมด
ผลที่ตามมาซึ่งปรากฏในเมืองต่างๆ ทั่วภาคเหนือและตะวันออกเฉียงเหนือของรัสเซียแล้วก็คือ การที่ถนนเกิดปัญหาปริแตก ท่อเสียหาย และในเดือนกรกฎาคม ปี ค.ศ. 2022 เมืองนี้ก็เพิ่งตกเป็นเป้าความสนใจของคนทั่วโลก เมื่อเกิดไฟป่าลุกลามจนปกคลุมด้วยควันหนาแน่น สร้างความวิตกกังวลแก่นักวิทยาศาสตร์อย่างรุนแรง และถึงขั้นถูกกล่าวถึงว่า เป็นหายนะจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศที่น่าสะพรึงกลัวที่สุดครั้งหนึ่งของมนุษยชาติเลยทีเดียว
❄ร่วมผจญภัยตะลุยแดนหิมะไปกับไซมอนในสารคดี “Russia with Simon Reeve ท่องแดนหมีขาวกับไซมอน รีฟ” 👈🏻 คลิกชมได้เลย ! ผ่านทาง www.VIPA.me และ VIPA Application
“ Secret Story ” คอลัมน์น้องใหม่จาก VIPA ที่มาพร้อมเรื่องราวเจาะลึก มุมมองในมิติที่คุณอาจไม่เคยรู้ ทั้งเบื้องหน้า และเบื้องหลังของผลงานสารคดีคุณภาพ ที่เราไม่อยากให้คุณพลาดใน www.VIPA.me
