เชื่อว่าคนไทยทุกคนต่างคุ้นเคยกับเรื่อง “สีประจำวันเกิด” เป็นอย่างดี และคนจำนวนไม่น้อยคงเคยใส่ (หรือยังใส่) เสื้อผ้าและเครื่องแต่งกายตามปฏิทิน “สีมงคล”

อันที่จริง ความเชื่อเรื่องสีมงคลหรือสีประจำวันถือเป็นแนวคิด “ไทย ๆ” อย่างหนึ่งที่หาจากที่ไหนไม่ได้ (แม้แต่เพื่อนต่างชาติของผู้เขียนยังร้อง “ฮะ” ตอนที่ผู้เขียนอธิบายเรื่องนี้ให้ฟัง) แม้คนไทยจะตั้งชื่อวันตามชื่อดวงดาวต่าง ๆ ไม่ต่างจากโลกตะวันตก แต่หลักโหราศาสตร์จากอินเดียก็ส่งอิทธิพลให้ไทยมีความเชื่อเรื่องสีมงคลประจำวันเกิด ไล่ตั้งแต่วันจันทร์สีเหลืองไปจนถึงวันอาทิตย์สีแดง อย่างไรเสีย ความเชื่อเรื่องสีมงคลของไทยนั้นไม่ได้เพิ่ง “ฮิต” ตามกระแส “สายมู” ในปัจจุบัน

ภาพผู้ศรัทธากำลังขอพรจากพระตรีมูรติหน้าห้างสรรพสินค้าเซ็นทรัลเวิลด์ โดยมีการถวายดอกกุหลาบแดง อันเป็นสีบูชาพระตรีมูรตี วันวาเลนไทน์ 2568

“สีมงคล” ความเชื่อที่มาพร้อมกับศาสนา

อาจกล่าวได้ว่า ศาสนาจากอินเดียและลังกาเป็นอิทธิพลแรก ๆ ต่อแนวคิดเรื่องสีมงคลในไทย อย่างในศาสนาพราหมณ์ ความเชื่อเรื่อง “คุณสามประการ” ถูกเชื่อมโยงกับเรื่องชนชั้นวรรณะและนำมาสู่การใช้สีเป็นสัญลักษณ์แทน ดังนี้

สัตวะ หมายถึง ความบริสุทธิ์ ปัญญา ความสว่าง อยู่ในวรรณะพราหมณ์ แทนด้วยสีขาว
รชัส หมายถึง ความเคลื่อนไหว ความรุนแรง อำนาจ อยู่ในวรรณะกษัตริย์ แทนด้วยสีแดง
ตมัส หมายถึง ความหนัก ความทึบ ความโง่เขลา อยู่ในวรรณะศูทร แทนด้วยสีดำ

ต่อมา เมื่อพุทธศาสนาเผยแผ่ในราชสำนักและชาวบ้าน สีเหลืองและสีทองได้เข้ามาอยู่ในบัญชีสีมงคล เนื่องจากเป็นสีของเครื่องนุ่งห่มสงฆ์ ส่วนผู้ทรงศีลอื่น ๆ ที่ไม่ใช่พระก็นำสีขาวมาใช้ในเครื่องแต่งกายเพื่อแสดงออกถึงจิตใจอันบริสุทธิ์ อย่างไรก็ดี คน (ในดินแดน) ไทยเพิ่งจะมีคำเรียกสีมากขึ้นในช่วงต้นสมัยรัตนโกสินทร์ ได้แก่ สีขาว สีดำ สีแดง สีเหลือง สีเขียว สีชมพู สีแสด สีฟ้า สีม่วง สีเทา สีน้ำเงิน และสีน้ำตาล

เมื่อมีคำเรียกสีมากขึ้น สีมงคลจึงเพิ่มตามไปด้วย พร้อมกันนี้ก็เริ่มปรากฏความเชื่อเรื่องสีมงคลในงานวรรณคดี เช่น ในสมัยรัชกาลที่ 2 สุนทรภู่ได้สอดแทรกเรื่องสีมงคลในคำกลอนสอนชายไทยชนชั้นสูง “สวัสดิรักษา” โดยสุนทรภู่แนะนำการใส่เสื้อผ้าตามสีมงคลประจำวันต่าง ๆ เพื่อฤกษ์ชัยยามออกศึก ทั้งนี้ สีมงคลประจำวันระหว่างการออกรบนั้นแตกต่างออกไปจากความเชื่อเรื่องสีมงคลที่คนในยุคปัจจุบันคุ้นเคย ดังบทกลอนด้านล่าง (ผู้เขียนเป็นผู้ทำตัวหนาและสี):

อนึ่งภูษาผ้าทรงณรงค์รบ ให้มีครบเครื่องเสร็จทั้งเจ็ดสี
วันอาทิตย์สิทธิโชคโฉลกดี เอาเครื่องสีแดงทรงเป็นมงคล
เครื่องวันจันทร์นั้นควรสีนวลข้าว จะยืนยาวชันษาสถาผล
อังคารม่วงช่วงงามสีครามปน เป็นมงคลขัตติยาเข้าราวี
เครื่องวันพุธสุดดีด้วยสีแสด กับเหลือบแปดปนประดับสลับสี
วันพฤหัสจัดเครื่องเขียวเหลืองดี วันศุกร์สีเมฆหมอกออกสงคราม
วันเสาร์ทรงดำจึงล้ำเลิศ แสนประเสริฐเสี้ยนศึกจะนึกขาม
หนึ่งพาชีขี่ขับประดับงาม ให้ต้องตามสีสันจึงกันภัย ฯ

ตัดภาพมาในยุคร่วมสมัย เมื่อ 11 ปีก่อน งานวิจัยจากมหาวิทยาลัยมหิดล 2 ชิ้นเกี่ยวกับความเชื่อเรื่องสีมงคลในหมู่ชาย-หญิงไทย เผยว่า กลุ่มตัวอย่างร้อยละ 60-65 เชื่อเรื่องสีมงคลในระดับ “ปานกลาง” ขยายความคือ หากมีผู้ใหญ่ในครอบครัวหรือหมอดูทัก ก็จะเชื่อเรื่องสีมงคลอยู่บ้างและนำมาปรับใช้ในเรื่องสำคัญ ๆ เช่น การดำเนินธุรกิจ การตกแต่งบ้าน การซื้อรถ เพื่อให้เกิดความสบายใจและเสริมสร้างความเป็นสิริมงคลในครัวเรือน และในปี พ.ศ. 2563 สีมงคลเป็นความเชื่อเรื่องโชคลางที่คนไทยให้ความสนใจมากที่สุดรองจากการพยากรณ์ดวงและวัตถุมงคล จึงพอเป็นหลักฐานได้ว่า ความเชื่อเรื่องสีมงคลอยู่คู่สังคมไทยเสมอมา

สวัสดิรักษา งานของสุนทรภู่ที่กล่าวถึงสีเครื่องแต่งกายในการออกรบ (ภาพ: หอสมุดแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติ ร.๙ นครราชสีมา)

“ศรีมงคล” กับการปฏิบัติเพื่อความสบายกายใจไม่แพ้ “สีมงคล”

ขณะที่พุทธศาสนาอาจส่งอิทธิพล (ในทางอ้อม) ให้เกิดความเชื่อเกี่ยวกับสีมงคลในไทย หลักธรรมต่าง ๆ ของพุทธนั้นคือแนวทางที่สามารถปรับใช้เพื่อสร้างความสุขกายและใจได้ในทุก ๆ วัน อีกทั้งหลักธรรมพุทธหลายข้อก็สอนให้มนุษย์ตระหนักถึงอนัตตา หรือความไม่จีรังยั่งยืนของสรรพสิ่ง อาทิ หลัก “โลกธรรม 8” ที่สอนถึงความไม่เที่ยงของลาภ ความเสื่อมลาภ ยศ ความเสื่อมยศ คำสรรเสริญ คำนินทา และความสุขทุกข์ในชีวิตมนุษย์

ยังมีหลักธรรมพุทธอีกหลายข้อที่อาจสร้าง “ศรีแก่ตัว” ได้คงทนกว่าสีมงคล อย่างเช่นหลัก “อิทธิบาท 4” หมายมุ่งให้เรามีเป้าหมายในการประกอบอาชีพ รักในงานที่ทำ ทำงานด้วยสติปัญญา และใส่ใจในงานที่ทำ ส่วนหลัก “สังคหวัตถุ 4” นั้น สอนให้เรารู้จักประพฤติตัววางตนให้เหมาะสม และหลัก “พรหมวิหาร 4” อันประกอบด้วยเมตตา กรุณา มุทิตา และอุเบกขานั้น ก็ปลูกฝังให้คนเราอิจฉาริษยาให้น้อย ส่งความปรารถนาดีต่อกันให้ตามสมควร และรู้จักทำจิตใจให้เป็นกลาง

นอกจากนี้ คำสอนย่อยจากหลัก “มงคล 38” ก็อาจช่วยให้ชีวิตเป็น “มงคล” ได้หากรู้จักนำไปปรับใช้ แม้จะมีหลายข้อ แต่เราก็สามารถทยอยปฏิบัติตามคำสอนในข้อที่ทำได้ทันที ทั้งการคบบัณฑิต การวางตัวให้เหมาะสมชอบธรรม การดูแลครอบครัวและเครือญาติตามกำลัง การพูดจาปราศรัยดี การเป็นคนนอบน้อมถ่อมตน และการเป็นคนมีความอดทน เป็นต้น อันที่จริงแล้ว หลักธรรมเหล่านี้ไม่ได้เป็นเรื่องของพุทธเท่านั้น แต่เป็นสามัญสำนึกที่วิญญูชนพึงมี ดังนั้น ทุกคนสามารถนำหลักธรรมที่กล่าวมาไปปรับใช้ได้ตามความสมัครใจและบริบทแวดล้อมของสังคมที่อาศัยอยู่

ประชาชนคนหนึ่งที่มาร่วมกิจกรรมเวียนเทียน ณ วัดพระรามเก้า เนื่องในวันวันวิสาขบูชา 2564

ทั้งหมดนี้คือเกร็ดความรู้เกี่ยวกับ “สีมงคล” และ “ศรีมงคล” ในไทย ไม่ว่าจะเชื่ออะไรมากน้อยแค่ไหน สิ่งสำคัญที่สุดที่ทุกคนพึงมีติดตัวคือ สติและการยอมรับความเป็นจริง สุดท้ายแล้ว ไม่ว่าโชคลาภจะบังเกิดในชีวิตหรือไม่ก็ตาม เราต่างต้อง “ลงมือทำ” เพื่อสิ่งที่ปรารถนาเสียก่อน และต้องรับทั้งผิดและชอบต่อผลในทุกการกระทำของเราเอง

อ่านเนื้อหาอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องจากเครือ Thai PBS

อ้างอิง

คิด Creative Thailand, พูดดีเป็นศรีแก่ปาก แต่ถ้าไม่อยากลำบากต้องใส่เสื้อสีอะไร
คำเรียกสีในบริบทสังคมไทย, วารสารสถาบันวิจัยพิมลธรรม, 8(1) มกราคม-มิถุนายน 2564
เฉลิมชัย สุวรรณวัฒนา, สีในวัฒนธรรมคติความเชื่อของไทย [วิทยานิพนธ์ศิลปมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยศิลปากร
ธีรพงศ์ มิ่งศิริกุล, การศึกษาความเชื่อเรื่องสีของผ้ชายในเขตกรุงเทพมหานคร [สารนิพนธ์, มหาวิทยาลัยมหิดล]
ศุภัชยา พันธ์ไพศาล, การศึกษาความเชื่อเรื่องสีของผ้หญิงในสังคมไทย [สารนิพนธ์, มหาวิทยาลัยมหิดล]
เสาวลักษณ์ ตะเภาหิรัญ, ทัศนคติและปัจจัยที่ส่งผลต่อพฤติกรรมความเชื่อในมูเตลูของประชากรในประเทศไทย [สารนิพนธ์, มหาวิทยาลัยมหิดล]
หอสมุดแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติ ร.๙ นครราชสีมา กรมศิลปากร, องค์ความรู้ เรื่อง สวัสดิรักษา
Travel in numbers and colours: Wear pink for luck on Tuesdays in Thailand, Independent

ติดตามบทความและเรื่องราวทันทุกกระแสที่ Thai PBS NOW