EVALI (E-cigarette or Vaping Product Use-Associated Lung Injury) เป็นโรคปอดอักเสบชนิดรุนแรงที่เกี่ยวข้องกับการใช้บุหรี่ไฟฟ้า ผู้ป่วยมักมีอาการไอ หายใจลำบาก เจ็บหน้าอก เหนื่อยง่าย และอาจมีไข้ร่วมด้วย ในบางกรณี อาการรุนแรงจนต้องเข้ารับการรักษาในห้องไอซียู เนื่องจากภาวะออกซิเจนในเลือดต่ำและระบบทางเดินหายใจล้มเหลว
EVALI แพร่กระจายอย่างรวดเร็วในกลุ่มผู้ใช้บุหรี่ไฟฟ้า โดยเฉพาะในวัยรุ่นและคนหนุ่มสาว ภาพเอกซเรย์ทรวงอกของผู้ป่วยมักแสดงให้เห็นรอยเงาขาวผิดปกติในปอด ซึ่งบ่งบอกถึงการอักเสบและการสะสมของสารคัดหลั่งในถุงลมปอด แม้ว่าจะมีการรักษาด้วยสเตียรอยด์และการให้ออกซิเจน แต่ผู้ป่วยบางรายอาจมีภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงและอาจเสียชีวิตได้จากภาวะการหายใจล้มเหลว
ไอละอองจากบุหรี่ไฟฟ้าไม่ได้เป็นเพียงไอน้ำธรรมดา แต่เป็นส่วนผสมของสารเคมีหลายชนิดที่อาจส่งผลต่อสุขภาพปอด สารหลักที่พบในน้ำยาบุหรี่ไฟฟ้า ได้แก่โพรพิลีนไกลคอล (Propylene Glycol) และกลีเซอรีน (Glycerin) ซึ่งทำหน้าที่สร้างควันเทียมและเพิ่มความหนืดของน้ำยา แม้ว่าสารเหล่านี้จะใช้ในอาหารและยาได้อย่างปลอดภัยเมื่อรับประทาน แต่เมื่อถูกทำให้ร้อนและสูดดม อาจระคายเคืองทางเดินหายใจและเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคปอดอักเสบจากการสูบไอ (EVALI)
วิตามินอีอะซิเตต (Vitamin E Acetate) ถูกใช้เป็นสารทำให้ข้นในน้ำยาสารสกัดจากกัญชาประเภท THC และถูกพบในปอดของผู้ป่วย EVALI จำนวนมาก วิตามินอีอะซิเตตอาจเคลือบถุงลมปอดและรบกวนการแลกเปลี่ยนออกซิเจน นำไปสู่ภาวะขาดออกซิเจนและการอักเสบที่รุนแรง นอกจากนี้ น้ำมัน MCT (Medium-Chain Triglycerides) ซึ่งใช้ในน้ำยาเพื่อเพิ่มความเสถียรของสารออกฤทธิ์ อาจกระตุ้นการอักเสบของปอดหากถูกสูดดมในปริมาณมาก
สารสกัดจากกัญชา เช่น CBD ที่อยู่ในบุหรี่ไฟฟ้าบางชนิดเมื่อพบกับอุณหภูมิสูงในการเผาไหม้อาจทำให้เกิดปฏิกิริยาทางเคมีที่เปลี่ยน CBD บางส่วนเป็น THC รวมถึงผลิตผลข้างเคียงที่อาจเป็นพิษต่อปอด นอกจากนี้ สารแคนนาบินอยด์สังเคราะห์ซึ่งเลียนแบบฤทธิ์ของกัญชา ก็มีรายงานว่าส่งผลให้ปอดอักเสบผ่านกลไกการกระตุ้นตัวรับแคนนาบินอยด์ชนิดที่ 1
ผู้ป่วยที่เป็น EVALI มักมีอาการทางระบบทางเดินหายใจเป็นหลัก เริ่มจาก ไอแห้ง (Dry Cough) หายใจลำบาก (Dyspnea) และเจ็บหน้าอก (Pleuritic Chest Pain) ซึ่งอาจคล้ายกับโรคปอดบวมทั่วไป อย่างไรก็ตาม อาการของ EVALI มักพัฒนาอย่างรวดเร็วภายในไม่กี่วันถึงไม่กี่สัปดาห์ และในบางกรณีอาจรุนแรงจนเกิดภาวะหายใจล้มเหลวเฉียบพลัน (Acute Respiratory Failure)
นอกเหนือจากอาการทางปอด ผู้ป่วยยังอาจแสดงอาการทางระบบทางเดินอาหาร เช่น คลื่นไส้ (Nausea) อาเจียน (Vomiting) ปวดท้อง (Abdominal Pain) และท้องเสีย (Diarrhea) ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะขาดน้ำ (Dehydration) ในบางราย นอกจากนี้ ยังพบอาการ เช่น มีไข้ (Fever) หนาวสั่น (Chills) เหนื่อยล้า (Fatigue) และน้ำหนักลด (Weight Loss) โดยไม่ทราบสาเหตุ อาการเหล่านี้อาจทำให้การวินิจฉัยสับสนกับการติดเชื้อไวรัส เช่น ไข้หวัดใหญ่หรือปอดบวมจากเชื้ออื่น
ภาพเอกซเรย์ทรวงอก (Chest X-ray, CXR) และเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT Chest Scan) ของผู้ป่วย EVALI มักแสดงลักษณะเงาขาวผิดปกติในปอดทั้งสองข้าง (Bilateral Ground-glass Opacities, GGO) และเงาขาวกระจาย (Consolidation) ซึ่งบ่งบอกถึงการอักเสบของถุงลมปอด ภาพรังสีนี้อาจคล้ายกับปอดบวมจากเชื้อไวรัสหรือภาวะปอดอักเสบจากสารเคมี
ผลตรวจทางห้องปฏิบัติการ อาจแสดงระดับเม็ดเลือดขาวชนิดนิวโทรฟิล (Neutrophilic Leukocytosis) และ C-reactive Protein (CRP) ที่เพิ่มขึ้น ซึ่งบ่งบอกถึงภาวะอักเสบ แต่โดยทั่วไปมักไม่พบหลักฐานของการติดเชื้อแบคทีเรียหรือไวรัส นอกจากนี้ ในบางรายอาจพบเอนไซม์แล็กเตตดีไฮโดรจีเนส lactate dehydrogenase หรือ LDH) และเอนไซม์ตับ (liver enzymes) สูงขึ้น ซึ่งสะท้อนถึงการอักเสบในระดับทั่วร่างกาย
ในกรณีที่รุนแรง EVALI อาจนำไปสู่ภาวะหายใจล้มเหลวเฉียบพลัน ซึ่งต้องได้รับการรักษาด้วยออกซิเจนบำบัด (Oxygen Therapy) หรือใส่ท่อช่วยหายใจ (Mechanical Ventilation) ผู้ป่วยบางรายอาจเกิดกลุ่มอาการหายใจล้มเหลวเฉียบพลัน (ARDS – Acute Respiratory Distress Syndrome) ซึ่งเป็นภาวะที่อันตรายถึงชีวิต
การรักษา EVALI เป็นแบบประคับประคอง เนื่องจากไม่มีวิธีรักษาจำเพาะ ผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรงต้องได้รับการรักษาในโรงพยาบาล การใช้ยาในกลุ่มคอร์ติโคสเตียรอยด์ (corticosteroids) เช่น Prednisone หรือ Methylprednisolone ซึ่งมีฤทธิ์กดภูมิคุ้มกัน (immunosuppression) มีประสิทธิภาพในการลดการอักเสบของปอดในกรณีที่ไม่มีการติดเชื้อร่วม พบว่าผู้ป่วยที่ได้รับยานี้สามารถฟื้นตัวได้เร็วขึ้น การหยุดใช้บุหรี่ไฟฟ้าและสารที่เกี่ยวข้องโดยทันทีเป็นการรักษาที่สำคัญที่สุดเพื่อป้องกันการเกิดความเสียหายต่อปอดเพิ่มเติม
เรียบเรียงโดย
โชติทิวัตถ์ จิตต์ประสงค์
Department of Biomedical Sciences
College of Veterinary Medicine and Life Sciences
City University of Hong Kong
อ้างอิง:
Haji, A.G., Sharma, S., Vijaykumar, D.K. et al. Transfusion related acute lung injury presenting with acute dyspnoea: a case report. J Med Case Reports 2, 336 (2008). https://doi.org/10.1186/1752-1947-2-336
Winnicka, L., & Shenoy, M. A. (2020). EVALI and the pulmonary toxicity of electronic cigarettes: a review. Journal of general internal medicine, 35, 2130-2135.
อัปเดตข้อมูลแวดวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี รู้ทันโลกไอที และโซเชียลฯ ในรูปแบบ Audio จาก AI เสียงผู้ประกาศของไทยพีบีเอส ได้ที่ Thai PBS
“รอบรู้ ดูกระแส ก้าวทันโลก” ไปกับ Thai PBS Sci & Tech
