ธรรมเนียมดั้งเดิมในวันขึ้นปีใหม่หรือเทศกาลตรุษจีน คือช่วงเวลาสำคัญของครอบครัวที่ต้องอยู่พร้อมหน้าพร้อมตา กินข้าวเย็นและใช้เวลาช่วงเปลี่ยนผ่านของปีด้วยกัน โดยในยุคหลังได้มีการชมการแสดงถ่ายทอดสดผ่านสถานีโทรทัศน์แห่งชาติ CCTV ซึ่งเป็นการแสดงที่สำคัญประจำปี อีกทั้งยังเป็นวันหยุดยาวต่อเนื่อง จนกลายเป็นมหกรรมการเดินทางและเคลื่อนย้ายผู้คนจำนวนมากที่สุดในโลก

บทความนี้ชวน ดร. อรสา รัตนอมรภิรมย์ ประธานเจ้าหน้าที่ฝ่ายปฏิบัติการ สำนักงานนวัตกรรมและความร่วมมือ สถาบันบัณฑิตวิทยาศาสตร์จีน วิเคราะห์ว่าในยุคสมัยที่มีนวัตกรรมใหม่ ๆ และสิ่งอำนวยความสะดวกเพิ่มขึ้น ค่านิยมและความเชื่อหลายอย่างก็เปลี่ยนไปตามบริบทของสังคม ตรุษจีนยุคใหม่มีอะไรเปลี่ยนไปบ้าง ซึ่งพบว่าแนวโน้มของคนรุ่นหนุ่มสาวชาวจีนในขณะนี้ มีอย่างน้อย 5 เรื่องที่ไม่เหมือนเดิม

1.การเดินทางในช่วงเทศกาลตรุษจีนที่เรียกว่า ชุนอวิ่น (Chun yun 春运) คนกลับบ้านเกิดน้อยลง

หนุ่มสาวจำนวนมากที่เรียนจบแล้วย้ายไปทำงานต่างเมือง ต่างมณฑลหรือต่างประเทศ พอถึงวันหยุดยาวนี้ (ในประเทศจีนห้างร้านและหน่วยงานต่าง ๆ จะหยุดยาวเป็นเวลา 10 วัน)  ภาพที่เห็นชินตาคือคลื่นมหาชนจำนวนมหาศาลที่สถานีรถไฟ สถานีรถขนส่งต่าง ๆ รวมทั้งการจราจรบนถนนสายหลักติดขัดเป็นแถวยาวหลายกิโลเมตร เพราะผู้คนแห่แหนเดินทางกลับบ้านเกิดเพื่อไปอยู่กับครอบครัวหรือเดินทางท่องเที่ยว

แต่แนวโน้มใหม่ที่เกิดขึ้นคือ หนุ่มสาวเดินทางกลับบ้านกันน้อยลง โดยเฉพาะคนที่รายได้น้อยหรือเพิ่งเริ่มต้นการทำงานไม่นาน อาจด้วยหลายสาเหตุ  เช่น ต้องการประหยัดเงินที่ทำงานเก็บออมมาทั้งปี เพราะเดินทางแต่ละครั้งต้องมีค่าใช้จ่ายจำนวนมาก เช่น ค่ารถ ค่ากินอยู่ในต่างจังหวัด ค่าของขวัญไปฝากคนในครอบครัว เครือญาติ อีกทั้งยังต้องเตรียมเงินอั่งเปาไปแจกด้วย

นอกจากนี้ หลายคนเลือกทำงานในวันหยุดยาวนี้เพราะต้องการรายได้จากโอทีเพิ่มขึ้นอีกหลายเท่าตัว เป็นเวลาทองของการสะสมค่าจ้าง เนื่องจากหลายบริษัทขาดแคลนแรงงานในวันหยุด ทำให้หนุ่มสาวบางส่วนคิดมุมกลับ เลือกจองตั๋วให้พ่อแม่ เดินทางจากบ้านเกิดมาหาและมาเที่ยวในเมืองที่ตัวเองอยู่ ซึ่งถือเป็นการพักผ่อนและพาครอบครัวเที่ยว แทนที่จะต้องฟันฝ่าคลื่นมนุษย์กลับไปบ้านเกิด (แต่พ่อแม่บางครอบครัวก็ไม่ชอบ เพราะไม่เหมือนบรรยากาศการฉลองตรุษจีนที่คุ้นเคย)

2.การจับจ่ายซื้อของในช่วงเทศกาลลดลง แต่ซื้อสะสมระหว่างปีและซื้อออนไลน์มากขึ้น

โดยปกติแล้วคนจีนนิยมซื้อข้าวของเตรียมเซ่นไหว้และของขวัญไว้ล่วงหน้า แต่เมื่อการค้าออนไลน์เติบโตอย่างรวดเร็ว ทำให้คนซื้อสะดวก ไม่ต้องเสียเวลาเดินทาง ได้ราคาถูก แถมมีช่วงโปรโมชันวันคนโสด (11 เดือน 11) หรือทุกวันที่มีเลขซ้ำกับเดือน ทำให้สามารถวางแผนการซื้อของได้ยาวนานตลอดทั้งปี ไม่จำเป็นต้องรีบเร่ง กระชั้น และได้สินค้าราคาถูกลง

3. ความนิยมไปตลาดนัดเพื่อหาคู่ และดูตัวหนุ่มสาวลดลง 

เทศกาลตรุษจีนยังเป็นอีกหนึ่งในโอกาสที่หนุ่มสาวโสดได้เจอกันทั้งผ่านการพบปะในเครือญาติ การแนะนำการแม่สื่อพ่อสื่อ รวมทั้งการไปร่วมสนุกในสถานที่ต่าง ๆ แต่เนื่องจากปัจจุบันมีสื่อทางเลือกเพิ่มขึ้น ทั้งแอปพลิเคชันหาคู่  สื่อออนไลน์ รวมทั้งสังคมหนุ่มสาวเปิดกว้างขึ้น คนจีนรุ่นใหม่จึงเลือกใช้ชีวิตโสดเพิ่มขึ้น ทำให้ความจำเป็นหรือแรงจูงใจให้กลับบ้านก็ลดลงด้วย

4. การไปเยี่ยมเยือนญาติน้อยลง   

อีกหนึ่งธรรมเนียมจีนนอกจากกลับบ้านไปอยู่กับครอบครัวแล้ว ก็เป็นเวลาจะได้ไปเยี่ยมเยือนเครือญาติ ทั้งฝั่งพ่อและแม่ รวมทั้งผู้ใหญ่ที่ครอบครัวนับถือ นำของฝากและของขวัญมงคลไปให้ แต่เมื่อคนกลับบ้านน้อยลงและการติดต่อกันบนโลกออนไลน์สะดวกขึ้น ทำให้คนจำนวนไม่น้อยเลือกที่จะอวยพรผ่านออนไลน์หรือ VDO Call หากัน 

เพราะทั้งง่าย รวดเร็ว ประหยัดค่าใช้จ่าย อีกทั้งการให้ “อั่งเปา” ก็ยังโอนเงินผ่านแอปพลิเคชันออนไลน์ได้ โดยแต่เดิมต้องใส่เงินในซองสีแดง แต่ในปัจจุบันการมอบเงินของขวัญให้แก่กันกลายเป็นเกมสนุก ๆ ระหว่างเพื่อน ๆ ที่จะโอนเงินให้กันโดยมีการแข่งขันและแย่งชิง ลุ้นโชคผ่านแอปพลิเคชันออนไลน์เช่นเดียวกัน

5. คนจีนชมรายการแสดงสดทางสถานีโทรทัศน์ CCTV หรืองานกาล่าฉลองตรุษจีนที่รู้จักกันในชื่อ “ชุนหว่าน” (春晚)  ผ่านหน้าจอโทรทัศน์ร่วมกับครอบครัวลดลง 

การที่สมาชิกในครอบครัวได้อยู่ร่วมกันในคืนส่งท้ายปีเก่า ต้อนรับปีใหม่ และรับชมความบันเทิงผ่านหน้าจอสถานีโทรทัศน์ CCTV ซึ่งเป็นสื่อของรัฐบาลจีนพร้อมหน้าพร้อมตากัน เป็นรูปแบบที่เคยได้รับความนิยมอย่างมาก  เพราะมีการแสดงแบบจัดเต็ม อลังการ ทั้งความสนุกสนาน ความบันเทิงหลากรูปแบบ ศิลปะแบบเก่า-ใหม่ ผสมผสานอย่างลงตัว เช่น งิ้วหรืออุปรากรจีนและการแสดงกายกรรม การร้องเพลงจากศิลปินดังของจีนและคนรุ่นใหม่ ทอล์คโชว์ตลก จินตลีลา ฯลฯ  โดยจำนวนนักแสดงนับพันคน เทคนิค แสง สี เสียง รวมทั้งเทคโนโลยีใหม่ ๆ ถูกนำมาใช้อย่างเต็มที่  

แต่ในยุคสมัยนี้ คนจีนมีสื่อทางเลือกออนไลน์อื่น ๆ มากมาย หนุ่มสาวรุ่นใหม่เลือกที่จะรับชมผ่านสมาร์ทโฟน ซึ่งสามารถดูลำพังได้หรือเลือกทำกิจกรรมอื่น ๆ แทนการนั่งเฝ้าหน้าจอโทรทัศน์ ทำให้ทางสถานีต้องปรับตัว ไม่ว่าจะเป็นการเพิ่มบริการชมสดทางออนไลน์ การเปิดให้รับชมรายการย้อนหลังได้ รวมทั้งการตัดคลิปสั้น หรือไฮไลต์การแสดงเด่น ๆ และอัปโหลดขึ้นออนไลน์อย่างรวดเร็ว ในขณะเดียวกันก็ใช้นวัตกรรมใหม่ ๆ มาผสมผสานกับการแสดงและการนำเสนอมากขึ้น

ไม่ว่าในอนาคตจะมีอีกหลายสิ่งที่ไม่เหมือนเดิม แต่แก่นแท้และใจความสำคัญในเทศกาล “ตรุษจีน” สำหรับคนจีนในประเทศหรือชาวจีนโพ้นทะเลก็จะยังไม่เปลี่ยนแปลง นั่นคือการให้ความหมายว่าเป็นช่วงเวลาแห่งความสุข ปล่อยวางละทิ้งความทุกข์ สิ่งที่ไม่ดีไปกับปีเก่า ต้อนรับปีใหม่ด้วยความหวัง ความปรารถนาดีและความเบิกบาน

“สุขสันต์วันตรุษจีน (Xīnnián kuàilè : 新年快乐)”

ติดตามรับฟังรายการฉบับเต็มได้ที่รายการ มองจีนมุมใหม่” EP. 200: ตรุษจีน ที่ไม่เหมือนเดิม สำรวจสังคมจีนว่ามีอะไรแตกต่างไปบ้าง | Thai PBS Podcast