ใครจะเคยนึกว่า สารคดีที่พูดถึงปัญหาในชีวิตผู้พิการจะสามารถทำให้ทั้งเจ้าของเรื่องและผู้ชมหัวเราะขำขัน ผสมผสานไปกับความซาบซึ้งได้ ? แต่นี่แหละค่ะคือความน่าทึ่งเหลือเชื่อที่เราจะได้พบในสารคดีเรื่อง Patrice The Movie
ทำไมมันถึงชวนขัน ก็เพราะ “พาทริซ เจ็ตเตอร์” ซับเจ็กต์หลักของหนังเรื่องนี้เป็นผู้หญิงวัย 60 ปีที่เพียบไปด้วยอารมณ์ขันร้ายกาจ เธอเป็นผู้พิการที่ไม่ยอมให้ความพิการมากำหนดเส้นทางชีวิต เธอดื้อสมัครงานถึง 12 ครั้งกว่าจะได้เป็นครอสซิ่งการ์ด (เจ้าหน้าที่พาคนข้ามถนน) สมใจอยาก นอกจากนั้นเธอยังเป็นนักกีฬาสเกตน้ำแข็งระดับเข้าแข่งโอลิมปิกพิเศษ เป็นศิลปินที่ทุ่มเทกับผลงานสร้างเมืองจำลองรถไฟมายาวนานถึง 25 ปี เป็นนักวาดมีฝีมือ แถมยังเป็นอาสาสมัครสอนเด็ก ๆ เล่นสเกตอีกต่างหาก
แล้วทำไมมันถึงชวนซึ้ง ก็เพราะนอกจากพาทริซ ในสารคดีเรื่องนี้เรายังจะได้รู้จักกับ “แกรี่ วิกแฮม” ผู้พิการอดีตเพื่อนสนิทของพาทริซที่พัฒนาความสัมพันธ์มาเป็นคู่รัก และหลังจากฝ่าฟันความยากลำบากเคียงข้างกันมายาวนานถึง 35 ปี เขาและเธอก็มั่นใจว่าถึงเวลาแล้วที่จะร่วมชีวิตในฐานะคู่สามีภรรยากันเสียที
แต่แล้วเรื่องราวพาฝันทั้งหมดนี้ก็เดินมาถึงจุดที่ต้องเผชิญหน้ากับความจริงอันโหดร้าย ต่อให้พาทริซกับแกรี่จะสามารถพิสูจน์ให้ทุกคนยอมรับว่าพวกเขาสามารถใช้ชีวิตด้วยกันได้ แต่พวกเขากลับไม่สามารถแต่งงานกันได้ง่าย ๆ เพราะกฎระเบียบของโครงการสวัสดิการกำหนดไว้ว่า หากผู้พิการที่รับเงินช่วยเหลือจากโครงการอยู่นั้นแต่งงานกัน พวกเขาจะถูกตัดเงินและต้องสูญเสียสิทธิประโยชน์ไปโดยทันที
หรือกล่าวได้ว่า กฎระเบียบที่ถูกสร้างขึ้นด้วยวัตถุประสงค์ที่จะช่วยเหลือผู้พิการเหล่านี้ เมื่อเข้าสู่การปฏิบัติมันกลับกลายเป็นการลดทอนศักดิ์ศรีของพวกเขา เพราะระบบกำลังบอกว่าคนพิการจะอยากแต่งงานกันเองไม่ได้ ระบบมองพวกเขาอย่างหวาดระแวงว่ามันอาจเป็นแค่แผนหวังจะรับเงินช่วยเหลือเป็นสองเท่าเสียมากกว่า ระบบไม่อาจทำใจยอมรับได้ว่าผู้พิการก็สามารถมีความรักและความฝันที่จะครองคู่ร่วมกันไม่แตกต่างจากคนอื่นทั่วไป นี่จึงเป็นเหตุผลที่พาทริซกับแกรี่พูดกับเราในหนังว่า สิ่งที่พวกเขาต้องการและจะต่อสู้ยิบตาจนกว่าจะได้มันมาก็คือ “กฎหมายสมรสเท่าเทียมสำหรับผู้พิการ”
นอกจากตัวซับเจ็กต์ที่เปี่ยมสีสันและเนื้อหาที่บอกเล่าข้อเท็จจริงซึ่งเราอาจไม่เคยรู้มาก่อนแล้ว ความน่าสนใจอีกส่วนหนึ่งของ Patrice The Movie ก็คือวิธีการของผู้กำกับ เท็ด แพสซัน ซึ่งเล่าชีวิตของพาทริซกับแกรี่ในปัจจุบัน สลับกับการย้อนอดีตผ่านฉากจำลองเหตุการณ์ (ที่ออกแบบให้มีรูปลักษณ์คล้ายงานศิลปะของพาทริซเอง) แถมยังเสริมอารมณ์ขันน่ารักแบบร้าย ๆ ด้วยการใช้นักแสดงเด็กกับผู้พิการกว่า 100 คนและตัวพาทริซมารับบทเป็นตัวเองในวัยเด็ก ไม่เพียงเท่านั้น ยังน่าสนใจตรงที่กองถ่ายนี้ให้ความสำคัญกับการสร้าง “พื้นที่ปลอดภัย” ด้วยการมีทีมประสานงานด้านการเข้าถึง นักจิตวิทยาที่เข้าใจเรื่องบาดแผลทางใจ และทีมงานที่หลากหลายทั้งด้านความพิการ เชื้อชาติ และพื้นฐานทางสังคม เพื่อให้การเล่าเรื่องมีความจริงมากที่สุด
แทสซันอธิบายเหตุผลที่เลือกใช้อารมณ์ขันมาเป็นอาวุธลับว่า “เพราะพาทริซเป็นคนตลก เวลาเธอเล่าเรื่องในอดีต เธอมักจะหาแง่มุมขำขันได้เสมอต่อให้เป็นเรื่องที่เจ็บปวดมาก ส่วนการใช้เด็ก ๆ เข้ามาแสดงประกอบด้วยนั้นก็ช่วยให้เรามีอิสระมากขึ้น ได้ทั้งอารมณ์ขันและความเบาสมอง แถมยังทำให้ความโหดร้ายของระบบยิ่งชัดเจนขึ้นเมื่อมันปะทะเข้ากับความไร้เดียงสาของเด็ก"
แต่นี่มิได้หมายความว่าแทสซันมองหนังเรื่องนี้เป็นแค่งานเล่นสนุก ตรงกันข้าม เขาทำ Patrice The Movie เพื่อจะเยียวยาบาดแผลในใจของตัวเขาเอง “การทำหนังเรื่องนี้ทำให้ผมเพิ่งเข้าใจความสัมพันธ์ของผมกับพ่อผู้มีปัญหาด้านการสื่อสาร เมื่อก่อนผมมองพ่ออย่างมีอคติเสมอ บางครั้งพ่อจะระเบิดอารมณ์ด้วยความโกรธ และผมก็มักจะกลัวหรืออายที่พ่อของผม 'ไม่เหมือนพ่อคนอื่น' จนสุดท้ายผมก็ล้มเลิกความพยายามที่จะสร้างสายสัมพันธ์ที่ดีกับพ่อ แต่การได้มารู้จักพาทริซช่วยให้ผมกล้าหันกลับไปแก้ปัญหานี้อีกครั้ง"
ไม่แค่กับแทสซัน แต่ Patrice The Movie ยังสร้างความเปลี่ยนแปลงให้ผู้คนอีกมากมาย เพราะหลังจากหนังฉาย สำนักงานประกันสังคมสหรัฐฯ ก็ประกาศจะปรับปรุงข้อจำกัดด้านการเงินที่ล้าสมัย ขณะที่ประเด็นสมรสเท่าเทียมสำหรับผู้พิการก็ได้รับความสนใจในวงกว้าง เรื่องราวของพาทริซถูกนำไปเล่าในรายการโด่งดัง ทั้งยังสร้างแรงบันดาลใจให้ผู้พิการคนอื่น ๆ หันมาใช้บริการระดมทุนของ Help Hope Live (แบบที่พาทริซใช้ซึ่งเราจะได้เห็นในช่วงท้าย ๆ ของหนัง) ด้วย
Patrice The Movie ไม่ใช่แค่เรื่องของการต่อสู้เพื่อสิทธิ แต่เรื่องราวทั้งหมดยังบอกเราด้วยว่า ผู้พิการก็มีหัวใจ มีความฝัน และสมควรได้รักใครสักคนโดยไม่ต้องเลือกระหว่างความรักกับการมีชีวิตอยู่ เพราะความรักนั้นไม่ควรถูกจำกัดด้วยกฎหมายที่ล้าสมัยและไม่เป็นธรรมอีกต่อไป
▶ ติดตามสารคดี Patrice: The Movie สารคดีโรแมนติกคอมเมดี้ที่นำเสนอประเด็นความเท่าเทียมในการแต่งงานของคนพิการ ซึ่งถือเป็นเรื่องท้าทายในสังคมปัจจุบัน ได้รับรางวัลขวัญใจคนดู หรือ Audience Award จาก Camden International Film Festival 2024
รับชมได้ทาง www.VIPA.me หรือ VIPA Application
