“ขยะอาหาร” ถือเป็นปัจจัยหนึ่งที่สร้างก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ในชั้นบรรยากาศ แต่ขยะอาหารไม่ได้มีเพียงแค่เศษอาหาร แต่ยังรวมถึงอาหารหมดอายุ – โดยเฉพาะ “ผักผลไม้ที่เน่าเสีย” จากการขายไม่หมด – ด้วยเช่นกัน

ในระดับโลก ผักและผลไม้สดยังคงเป็นประเภทอาหารที่เหลือทิ้งมากที่สุดประเภทหนึ่ง ส่วนในไทยนั้น แม้ระบบการผลิตและรักษาอาหารสดจะดีขึ้นจากเทคโนโลยีการเกษตรและการเข้ามาของค้าปลีกแบบซูเปอร์มาร์เก็ตตั้งแต่ทศวรรษที่ 1990 แต่การยืดอายุผักและผลไม้เพื่อประโยชน์เชิงพาณิชย์นั้นยังคงเป็นโจทย์ที่ท้าทายอยู่ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ผักและผลไม้ที่มีสาร “เอทิลีน (ethylene)” เช่นกล้วยและมะเขือเทศจะเสียเร็วและเกิดเชื้อราได้ง่ายกว่าผลผลิตทางการเกษตรหลังเก็บเกี่ยวชนิดอื่น ๆ

ตรงนี้เองที่เป็นโจทย์ทำให้กลุ่มนักวิจัยจากคณะอุตสาหกรรมการเกษตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ พัฒนา “สติกเกอร์ติดผลไม้” สำหรับการยืดอายุการเก็บรักษากล้วยและมะเขือเทศในเชิงพาณิชย์ โดยศ.ดร.พรชัย ราชตนะพันธุ์ เป็นหัวหน้าโครงการ ระหว่างที่ศึกษาสารดูดซับเอทิลีนในผักและผลไม้นั้น กลุ่มนักวิจัยได้ทดลองใช้สารต่าง ๆ ที่อาจช่วยลดเอทิลีนในผักและผลไม้ได้ อาทิ ดินสอพองและต่างทับทิม (Marl + KMnO4) ผงคาร์บอน (Activate Carbon) และก๊าซโอโซน (Ozone) แต่ก็ไม่มีประสิทธิภาพมากพอ ซ้ำยังอาจจะเพิ่มสารตกค้างในผักและผลไม้อีกด้วย

ต่อมา กลุ่มนักวิจัยได้ค้นพบสารไทเทเนียมไดออกไซด์ (Photocatalyst) ที่สามารถยืดอายุผักและผลไม้ได้นานขึ้น ทั้งยังมีต้นทุนที่ต่ำ แต่มีข้อจำกัดคือต้องกระตุ้นไทเทเนียมไดออกไซด์ก่อนใช้งาน กลุ่มนักวิจัยจึงดัดแปลงโดยนำไทเทเนียม ทองแดง และอะลูมิเนียมมาสังเคราะห์ผ่านวิธีการสปาร์ค ไม่จำเป็นต้องกระตุ้นด้วยแสงยูวีอีกต่อไป นอกจากนี้ ระหว่างที่เคลือบสารต้านเอทิลีนลงบนกระดาษสติกเกอร์ กลุ่มนักวิจัยก็ใช้โลหะอนุภาคนาโนเข้ามาช่วยเพื่อให้สารเคลือบไม่ฟุ้งกระจาย

จากการวิจัยและทดลอง พบว่าสารเคลือบดังกล่าวสามารถลดแบคทีเรียสแตปฟิโลคอคคัส ออเรียส (Staphylococcus Aureus) และอีโคไล (Escherichia coli) บนกล้วยหอมได้ร้อยละ 98 และยืดอายุการเก็บรักษากล้วยหอมได้จาก 9 วันเป็น 15 วัน ด้วยนวัตกรรมที่สอดคล้องกับการแก้ไขปัญหาขยะอาหาร ทำให้ “สติกเกอร์ติดผลไม้” จากมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ได้รับรางวัลต่าง ๆ ทั้งจากในและต่างประเทศ เช่น รางวัลเหรียญทอง ผลงานสิ่งประดิษฐ์และนวัตกรรมจากงาน “มหกรรมงานวิจัยแห่งชาติ 2565” ในไทย และรางวัลเหรียญทองจากงานประกวด “Seoul International Invention Fair 2023” เมื่อ 2 ปีก่อนที่เกาหลีใต้

เหนือสิ่งอื่นใดคือ กลุ่มนักวิจัยตั้งใจที่จะพัฒนา “สติกเกอร์ติดผลไม้” ไปใช้ในเชิงพาณิชย์เพื่อเพิ่มโอกาสทางการค้าในหมู่เกษตรกรและลดจำนวนผักผลไม้เน่าเสียในท้องตลาด จึงได้นำนวัตกรรมนี้มาจัดแสดงในงาน “วันนักประดิษฐ์ 2568” เมื่อต้นเดือนกุมภาพันธ์ที่ผ่านมา ถือเป็นผลงานอีกชิ้นหนึ่งที่มุ่งแก้ไขปัญหา “ขยะอาหารล้นเมือง” โดยตรง

ชมสิ่งประดิษฐ์ที่น่าสนใจอื่น ๆ จากงาน 'วันนักประดิษฐ์ 2568'

อ้างอิง

Food loss and waste and the modernization of vegetable value chains in Thailand, Resources, Conservation and Recycling, 174 (November 2021)
UN Environment Programme, Food Waste Index Report 2024

อัปเดตข้อมูลแวดวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี รู้ทันโลกไอที และโซเชียลฯ ในรูปแบบ Audio จาก AI เสียงผู้ประกาศของไทยพีบีเอส ได้ที่ Thai PBS www.thaipbs.or.th/news/playlists/SciAndTech

“รอบรู้ ดูกระแส ก้าวทันโลก” ไปกับ Thai PBS Sci & Tech: www.facebook.com/ThaiPBSSciAndTech