Thai PBS Verify พบคลิป Reels ลงคลิปตั๊กแตนที่มีด้านหลังลักษณะเป็นดอกบัวสีขาว ซึ่งทำให้มีผู้สนใจเข้ามาชมคลิปดังกล่าวถึง 10 ล้านครั้ง ตรวจสอบพบเป็นเพียงคลิปที่สร้างจากเอไอ ขณะที่ผู้ที่เข้ามาแสดงความคิดเห็นในคลิปดังกล่าวส่วนหนึ่งหลงเชื่อว่าเป็นเรื่องจริง
แหล่งที่มา : Reels
กระบวนการตรวจสอบ
จากการตรวจสอบพบว่า เฟซบุ๊กชื่อ "ครูนิต ชีวิตครูไทย" ซึ่งมีผู้ติดตาม 53,000 คน โพสต์คลิป Reels บนแพลตฟอร์มเฟซบุ๊ก ซึ่งเป็นภาพของตั๊กแตนที่มีด้านหลังลักษณะเป็นดอกบัว พร้อมระบุข้อความว่า "ตั๊กแตนบัวหิมะ #reels #รีมิกซ์ #สัตว์ที่แปลกแต่สวยงาม" ซึ่งเป็นคลิปตั๊กแตนสีขาวที่มีดอกบัวอยู่บริเวณหลัง บินลงบนฝ่ามือของคน โดยคลิปดังกล่าวมีผู้เข้ามากดถูกใจถึง 320,000 ครั้ง รวมถึงแชร์คลิปดังกล่าว 10,000 ครั้ง และมียอดผู้เข้าชมถึง 10 ล้านครั้งด้วยกัน
อย่างไรก็ตามเราพบว่า ในคลิปดังกล่าวมีจุดที่ผิดปกติ โดยเฉพาะนิ้วของคนในคลิป ที่พบว่ามีนิ้วถึง 6 นิ้วด้วยกัน
เรานำภาพดังกล่าวไปตรวจสอบด้วยเครื่องมือตรวจจับภาพที่สร้างโดย Generative AI ซึ่งผลการตรวจสอบพบว่ามีความเป็นไปได้ถึง 60 เปอร์เซ็นต์ที่ภาพจะถูกสร้างด้วย Generative AI
นอกจากนี้เรายังนำคลิปดังกล่าวไปให้ ผศ.ดร.รัชฎา คงคะจันทร์ สาขาวิทยาศาสตร์และนวัตกรรมข้อมูล วิทยาลัยสหวิทยาการ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ตรวจสอบ ซึ่ง ผศ.ดร.รัชฎา ระบุว่า ในช่วงแรกที่ไม่ได้สังเกตที่มือของคนที่ใช้รองรับตั๊กแตน ก็เกือบที่จะเชื่อว่าเป็นคลิปที่ถ่ายทำจริง เพราะหากเป็นภาพที่มีการ Generative AI ส่วนใหญ่จะมีลักษณะของภาพที่สะดุด แต่เมื่อสังเกตเห็นนิ้วมือ ก็ทำให้ระบุได้อย่างชัดเจนว่าเป็นภาพที่สร้างจาก AI (ลิงก์บันทึก)
ทั้งนี้สำหรับการแยกแยะวิดีโอว่าถูกสร้างจาก Generative AI หรือไม่นั้น ต่อไปอาจจะต้องมีการแยกเป็นลักษณะเฟรม และลงลายละเอียดให้เพิ่มมากขึ้น ซึ่งต้องยอมรับว่า การพัฒนาของ Generative AI ในปัจจุบันถือว่าทำคลิปได้สมบูรณ์มากยิ่งขึ้น ซึ่งหากเป็นคนที่ไม่มีความรู้เรื่องของตั๊กแตน หรือเรื่องราวอื่น ๆ ที่ถูก Generative AI ขึ้นมา ก็ไม่แปลกที่จะมีผู้ที่หลงเชื่อว่าเป็นคลิปจริง
อย่างไรก็ตามสิ่งที่สำคัญในปัจจุบันคือต้องมีความสงสัยเอาไว้ก่อน และอย่าเชื่อในสิ่งที่เห็น เพราะปัจจุบันเป็นยุคของ Generative AI ดังนั้นต้องพิสูจน์ให้ชัดเจนเสียก่อน
นอกจากนี้เรายังได้นำภาพดังกล่าวไปให้ นายวียะวัฒน์ ใจตรง นักวิชาการประจำกองสัตววิทยา สำนักพิพิธภัณฑ์ธรรมชาติวิทยา องค์การพิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ ทำการตรวจสอบ ซึ่งได้ระบุว่า ตั๊กแตนที่มีดอกไม้อยู่กลางหลัง หรือมีดอกบัวอยู่กลางหลังนั้น ไม่มีอยู่จริงแต่อย่างใด
สำหรับตั๊กแตนที่มีสีสันหรือลักษณะใกล้เคียงกับดอกไม้มากที่สุดในประเทศไทยคือ "ตั๊กแตนตำข้าวกล้วยไม้สีชมพู" (ลิงก์บันทึกที่นี่ และ นี่)
ตั๊กแตนตำข้าวกล้วยไม้สีชมพู หรือ ตั๊กแตนต่อยมวยกล้วยไม้สีชมพู ชื่อวิทยาศาสตร์: Hymenopus coronatus เป็นแมลงจำพวกตั๊กแตนตำข้าวชนิดหนึ่ง ซึ่งสามารถพรางตัวได้อย่างงดงามเหมือนดอกกล้วยไม้จริง ๆ ได้ชื่อว่าเป็นตั๊กแตนตำข้าวที่มีสีสันและลักษณะสวยที่สุด โดยมีสีตลอดลำตัวเป็นสีชมพูหรือชมพูอ่อนเหลือบกับสีขาว บางตัวมีสีขาวล้วน และมีลักษณะพิเศษคือ สามารถเปลี่ยนสีได้ในระหว่างวัน ขึ้นอยู่กับสภาพแวดล้อม พบกระจายพันธุ์ทั่วไปในป่าดิบชื้นของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ตั้งแต่เมียนมา, ไทย, มาเลเซีย, ฟิลิปปินส์, อินโดนีเซีย รวมถึงเทือกเขาฆาฏตะวันตกในอินเดีย โดยตั๊กแตนกล้วยไม้เป็นแมลงที่พบในป่าเขตร้อนชื้นแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมถึงประเทศไทย
และแม้จะได้ชื่อว่าตั๊กแตนตำข้าวกล้วยไม้สีชมพู แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าจะมีดอกกล้วยไม้อยู่กลางหลังแต่อย่างใด เป็นเพียงลักษณะของปีกและตัวของตั๊กแตนที่มีลักษณะและสีใกล้เคียงกับกล้วยไม้เพียงเท่านั้น โดยสำหรับตั๊กแตนตำข้าวกล้วยไม้สีชมพู สามารถพบเจอในประเทศไทยได้ตั้งแต่ภาพเหนือจนถึงพื้นที่ภาคใต้ของประเทศไทยอีกด้วย
ผลกระทบของข้อมูลเท็จนี้เป็นอย่างไร ?
คลิปวิดีโอดังกล่าว ถือว่ามีผู้สนใจเข้าชมไปถึง 10 ล้านครั้ง และมีผู้กดถูกใจกว่า 320,000 ครั้ง โดยมีผู้ส่งข้อความแสดงความคิดเห็นถึง 3,500 ครั้ง รวมถึงแชร์ข้อมูลเท็จนี้ไปถึง 10,000 ครั้งอีกด้วย ซึ่งเราพบว่า มีผู้เข้ามาแสดงความคิดเห็นส่วนหนึ่งเชื่อว่า ตั๊กแตนดังกล่าวมีอยู่จริง
ข้อแนะนำเมื่อได้ข้อมูลเท็จนี้ ?
อย่างไรก็ตามภาพที่เกิดขึ้นจากการสร้างของ AI ก็ถือว่ายังสามารถจับผิด หรือสังเกตความผิดปกติได้ง่าย ๆ โดยดูได้จาก
1. ภาพเหล่านี้มีโอกาสเกิดขึ้นจริงหรือไม่ รูป AI เพราะภาพจาก AI ที่เราเห็นโดยส่วนใหญ่นั้น รูปแบบในพิกเซลอาจจะไม่เหมือนกับภาพถ่ายจริง โดยดูได้จากลักษณะทางทัศนมิติของภาพ ลักษณะของแสงเงาในภาพ
2. สังเกตรายละเอียดเล็ก ๆ เช่น ตัวอักษร ทัศนมิติของเลนส์ของภาพที่ไม่สอดคล้องกันของฉากหน้าหรือฉากหลัง และดูที่มาของภาพ หรือ EXIF DATA ว่ามาจากที่ใด หรือใช้เครื่องมือตรวจสอบภาพถ่ายย้อนกลับ และสังเกตลายน้ำของผู้ให้บริการ AI ติดมาด้วยหรือไม่
3. สังเกตว่าภาพที่ถูกแชร์นั้นมีมุมเดียวหรือไม่ เพราะเมื่อเกิดเหตุการณ์สำคัญ ก็มักจะมีภาพจากผู้คนในหลายมุมมอง แต่ในขณะที่ AI มักทำได้แค่มุมมองเดียว หรือมีเพียงไม่กี่รูป และหากมีเหตุการณ์ที่ถูกทำซ้ำ ๆ ให้สังเกตได้เลยว่าภาพเหล่านี้สร้างขึ้นจาก AI
4. ใช้เครื่องมือวิเคราะห์ภาพ โดยปัจจุบันมีเว็บไซต์และโปรแกรมที่สามารถช่วยตรวจสอบภาพที่สร้างด้วย AI ได้ เช่น AI-generated image detectors
อ่านตัวอย่าง AI Fake News & Deepfake ที่ Thai PBS Verify เคยนำเสนอได้ที่นี่
ตรวจสอบพบ : คลิปปลอม "ช้าง" ตามทวงหูจาก "ไฮยีนา" https://www.thaipbs.or.th/now/content/1975
ตรวจสอบพบ : คลิป "AI Deepfake" อ้างหมอชื่อดังถูกวางระเบิด https://www.thaipbs.or.th/now/content/2000
ตรวจสอบแล้ว : ภาพปลอมอ้างปลาหมึกยักษ์เกยหาดที่อินโดฯ https://www.thaipbs.or.th/now/content/2065
ภาพจาก #AI ถูกแชร์ว่าเป็นสถานที่จริงของซีรีส์ #สควิดเกม https://www.thaipbs.or.th/now/content/2211
อ่านวิธีตรวจสอบภาพ AI ได้ทีนี่
จับผิดภาพ #AI อย่างไร ? เรียนรู้ "ประโยชน์-โทษ" เสริมทักษะใหม่ในยุคดิจิทัล https://www.thaipbs.or.th/now/content/2263
