"ข้าวต้มลูกโยน" สืบสานประเพณีตักบาตรเทโว วันออกพรรษา

ข้าวต้มลูกโยน เป็นชื่อขนมอย่างหนึ่ง นิยมทำสำหรับเทศกาลทำบุญตักบาตรในวันออกพรรษา ในสมัยพุทธกาลตามที่มีกล่าวขานเป็นวันที่พระพุทธเจ้าเสด็จลงสู่โลกหลังจากเสด็จขึ้นไปจำพรรษาอยู่ในดาวดึงส์ถ้วนไตรมาส และแสดงอภิธรรมเทศนาโปรดพระมารดาในเทวโลกนั้นมาตลอดเวลา 3 เดือน เมื่อถึงวันมหาปวารณา หรือ วันออกพรรษา ตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 คือวันสุดท้ายของการอยู่จำพรรษา ซึ่งในปี 2566 ตรงกับวันที่ 29 ตุลาคม 2566

พระพุทธเจ้าจึงเสด็จมายังโลกมนุษย์โดยเสด็จมาทางบันไดสวรรค์ลงที่ประตูเมืองสังกัสสะ อันตั้งอยู่เหนือกรุงสาวัตถี วันที่เสด็จลงจากเทวโลกนั้นเรียกกันว่า “วันเทโวโรหณะ” วันนั้นถือกันว่าเป็นวันบุญกุศล ที่สำคัญวันหนึ่งของพุทธบริษัท โบราณเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “วันพระเจ้าเปิดโลก”

วันรุ่งขึ้นจากวันนั้นเป็นวันแรม 1 ค่ำเดือน 11 จึงมีการทำบุญตักบาตรเทโวโรหณะ กันเป็นการใหญ่ เพื่อเฉลิมฉลองการเสด็จลงจากเทวโลกของพระพุทธเจ้า โดยพุทธบริษัทได้พร้อมใจกันใส่บาตรแด่พระสงฆ์ที่อยู่ทั้งหมดในที่นั้นกับทั้งพระพุทธองค์ด้วยโดยไม่ได้นัดหมายกันมาก่อน

แต่เนื่องจากประชาชนต่างพากันไปเฝ้าตักบาตรกันมากมาย แต่ไม่สามารถเข้าถึงพุทธองค์ได้จึงได้โยนข้าวไป อาหารเหล่านั้นก็ตกลงในบาตรของพระพุทธองค์ทั้งหมดเป็นที่อัศจรรย์ยิ่ง จึงเป็นเหตุให้ทำอาหารห่อใบมะพร้าวหรือใบเตย ห่อไว้หางเพื่อจับโยนไปได้และนำไปตักบาตรในวันออกพรรษา ซึ่งเรียกว่า ตักบาตรเทโวโรหณะ ขึ้นเป็นประจำทุกปีสืบเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน

คำว่า “เทโว” ย่อมาจากคำว่า “เทโวโรหณะ” ซึ่งแปลว่า การหยั่งลงจากเทวโลก อันหมายถึงการเสด็จลงจากเทวโลกของพระพุทธเจ้า 

สำหรับในปีนี้ประเพณีตักบาตรเทโวโรหณะ จะมีขึ้นในวันที่ 30 ตุลาคม 2566 

การตักบาตรเทโวโรหณะ และการปฏิบัติตน

ตอนเช้า อาหารที่เตรียมเพื่อตักบาตรเป็นพิเศษในวันนี้ตามประเพณี คือ ข้าวต้มลูกโยน หลังจากตักบาตรแล้ว มีการอาราธนาศีล สมาทานศีล และรักษาศีล ฟังธรรมและทำสมาธิตามโอกาส เพื่อทำให้จิตใจบริสุทธิ์ผ่องใส แผ่เมตตา และกรวดน้ำอุทิศส่วนกุศลให้กับญาติ ผู้ล่วงลับ และสรรพสัตว์

วิธีการทำข้าวต้มลูกโยน

ข้าวต้มลูกโยน หรือ ข้าวต้มหาง ถ้าในพื้นที่ภาคใต้ จะเรียกว่า ขนมต้ม จะมีลักษณะคล้ายข้าวต้มมัด อีกทั้งรูปแบบการห่อที่มีเอกลักษณ์ มียอดแหลม และไว้หางยาวที่ปลายยอด เพื่อความสะดวกในการใส่บาตร

• ใช้ข้าวเหนียวแช่น้ำไว้ 2-3 ชั่วโมง
• น้ำข้าวเหนียวไปผัดกับน้ำกะทิที่ผสมน้ำตาลทรายและเกลือจนเกือบสุก
• นำข้าวเหนียวที่ผัดแล้ว โรยด้วยถั่วดำต้มสุก แล้วนำมาห่อด้วยใบมะพร้าวอ่อน ใบเตย ใบจาก ใบมะพร้าว ใบกะพ้อ 
  เป็นรูปทรงสี่เหลี่ยม มียอดแหลม และไว้หางยาวที่ปลายยอด
• นำข้าวเหนียวที่ห่อเรียบร้อยแล้วใส่หม้อต้มจนสุก

ข้าวต้มลูกโยน มีรสชาติ อร่อย มัน เค็มนิดๆ บางคนนำไปจิ้มกับน้ำตาล หรือ นมข้นหวาน เพื่อเพิ่มรสชาติ 

ข่าวที่เกี่ยวข้อง :

วันออกพรรษา 2566 ประวัติ ความสำคัญ และกิจกรรมชาวพุทธ

เช้ามืดวันออกพรรษา 29 ต.ค.66 เกิดปรากฏการณ์ "จันทรุปราคาบางส่วน"