ในเดือนเมษายน 2025 ทั่วโลกต่างให้ความสนใจต่อข่าวการสิ้นพระชนม์ของ ‘โป๊ปฟรานซิส’ และการสรรหาโป๊ปองค์ต่อไป แต่หากกลับมาดูพระชีวประวัติของโป๊ปฟรานซิสนั้น หลายคนอาจจะยังไม่รู้เรื่องราวของพระองค์และ ‘โป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16’ ที่เคยถูกนำไปสร้างเป็นหนังมาแล้ว

ความสัมพันธ์ระหว่างโป๊ปฟรานซิส (Pope Francis – ค.ศ. 1936-2025) และโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 (Pope Benedict XVI – ค .ศ. 1927-2022) ได้รับความสนใจจากทั่วโลกมาตลอด 2 ทศวรรษที่ผ่านมา เนื่องจากโป๊ปทั้งสองพระองค์ทรงต่างมีพระดำริเกี่ยวกับศาสนจักร (the Church) ในศตวรรษที่ 21 ต่างกัน “คนละขั้ว” ก็ว่าได้

อันที่จริง พระคาร์ดินัลโจเซฟ แรดซิงเกอร์ (Joseph Ratzinger - พระนามเดิมของเบเนดิกต์ที่ 16) จากเยอรมนี และพระคาร์ดินัล ฮอร์เฮ มาริโอ เบร์โกกลิโอ (Jorge Mario Bergoglio - พระนามเดิมของฟรานซิส) จากอาร์เจนตินา ต่างมีสิทธิรับตำแหน่งพระสันตะปาปาพระองค์ใหม่ในการเลือกตั้งพระสันตะปาปาปี ค.ศ. 2005 (2005 papal conclave) หลังจากที่โป๊ปจอห์น พอลที่ 2 (Pope John Paul II – ค.ศ. 1920-2005) สิ้นพระชนม์ แต่สุดท้าย เป็นพระคาร์ดินัลแรดซิงเกอร์ที่ได้รับเลือกให้เป็นโป๊ปพระองค์ใหม่

จนกระทั่งปี ค.ศ. 2013 โป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 ทรงสละตำแหน่งเนื่องจากปัญหาพระวรกาย ถือเป็นโป๊ปพระองค์แรกในรอบเกือบ 600 ปีที่สมเด็จพระสันตะปาปาทรงสละตำแหน่งขณะที่ยังมีพระชนม์ชีพนับจากโป๊ปเกรกอรีที่ 12 (Pope Gregory XII – ค.ศ. 1326-1417) และพระคาร์ดินัลเบร์โกกลีโอก็ได้รับเลือกให้เป็นโป๊ปพระองค์ใหม่ในพระนาม ‘ฟรานซิส’ ซึ่งมาจากชื่อของฟรังซิสแห่งอัสซีซี (Francis of Assisi – ค.ศ. 1181-1226) นักบุญของผู้ยากไร้

ในแง่หนึ่ง ช่วงเปลี่ยนผ่านตำแหน่งสมเด็จพระสันตะปาปา ณ ตอนนั้น ถือเป็นการเปลี่ยนแปลงเชิงอุดมการณ์ของคริสตจักรโรมันคาทอลิกด้วย เพราะโลกมองเบเนดิกต์ที่ 16 ว่าทรงเป็น “โป๊ปอนุรักษนิยม” ขณะที่ฟรานซิสนั้นทรงถูกมองว่าเป็น “โป๊ปหัวก้าวหน้า” จึงเกิดคำถามว่า ความสัมพันธ์ของโป๊ปทั้ง 2 พระองค์ที่แตกต่างกันโดยสิ้นเชิงนั้นจะเป็นเช่นไร

9 เดือนหลังรับตำแหน่งผู้นำศาสนจักรโรมันคาทอลิก โป๊ปฟรานซิส (ขวา) กำลังทรงจับพระหัตถ์ของอดีตโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 ในวาติกัน (ภาพจาก: Osservatore Romano/AFP)

1 ยุคสมัย โป๊ป 2 พระองค์ ?

แม้ว่าคนส่วนใหญ่จะจดจำเบเนดิกต์ที่ 16 ได้ในฐานะโป๊ปอนุรักษนิยม แต่ย้อนกลับไปช่วงทศวรรษที่ 1960 เบเนดิกต์ที่ 16 ในพระนามเดิมแรดซิงเกอร์นั้น ทรงมีแนวคิดเปิดกว้างและเป็นเสรีนิยม เช่น ระหว่างสังคายนาวาติกันครั้งที่ 2 (Second Vatican Council) ในปี ค.ศ. 1962 พระองค์ทรงรับหน้าที่เป็นที่ปรึกษาด้านเทววิทยา และมีส่วนร่วมในการตั้งถามต่อบทบาทศาสนจักรที่ถูกมองว่า “หยุดอยู่กับที่” พระองค์ทรงรำลึกความเมื่อปี ค.ศ. 2022 ไว้ว่า การสังคายนาครั้งนั้น “จำเป็น” และ “มีความหมาย” อย่างมากต่ออนาคตของคริสตจักรโรมันคาทอลิก

แต่มุมมองของบาทหลวงแรดซิงเกอร์เปลี่ยนไปโดยสิ้นเชิงหลังจากที่ท่านรับหน้าที่เป็นอาจารย์ในมหาวิทยาลัย University of Tübingen ทางตอนใต้ของเยอรมนี เพราะนักเรียนสาขาเทววิทยาที่นั่นวิพากษ์วิจารณ์ถึงพันธสัญญาใหม่ (New Testament) สัญลักษณ์พระเยซูบนกางเขน และพระเจ้า (God) อย่างสุดโต่ง บาทหลวงแรดซิงเกอร์เห็นว่า อุดมการณ์สุดโต่งที่อ้างศาสนาเช่นนี้กำลังบ่อนทำลายความศรัทธา

นับตั้งแต่นั้น ท่านได้ผันตนเองมาเป็นพระอนุรักษนิยมที่ยึดกับหลักคำสอนดั้งเดิม และมองว่า มีเพียงคริสตจักรโรมันคาทอลิกเท่านั้นที่จะปกป้อง ‘ความจริงสูงสุดจากพระเจ้า (divine truth)’ ได้ เมื่อได้ขึ้นเป็นพระสันตะปาปา โป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 จึงไม่มีพระดำริที่จะปฏิรูปศาสนจักรให้ “ทันสมัย” มากนัก ทั้งนี้ พระองค์ทรงพระวิริยะที่จะจัดการปัญหาการล่วงละเมิดทางเพศในศาสนจักร ซึ่งกลายเป็นวิกฤตนับตั้งแต่ปลายทศวรรษ 1990

โมเสกพระรูปของโป๊ปฟรานซิสและโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 ภายในโบสถ์ Basilica of Saint Paul Outside the Walls (ภาพจาก: Andreas Solaro/AFP)

ส่วนพระชีวประวัติของโป๊ปฟรานซิสนั้น แม้พระองค์จะเคยถูกตั้งคำถามว่าเป็น “อนุรักษสุดขั้ว” หรือไม่ในยุค “สงครามสกปรก (Dirty War - ค.ศ. 1976-1983)” ครั้นที่พระองค์ยังทรงเป็นหัวหน้าคณะเยสุอิตในอาร์เจนตินา และทรงไม่เห็นด้วยกับการทำแท้ง แต่ตลอดพระชนม์ชีพของพระองค์นั้น พระองค์ทรงยึดมั่นที่จะทำให้ศาสนาเรียบง่ายมากขึ้นและโอบรับคนทุกกลุ่ม – โดยเฉพาะผู้ยากไร้ ไม่กี่วันหลังจากทรงขึ้นเป็นพระสันตะปาปา โป๊ปฟรานซิสทรงพระดำรัสว่า “ข้าพเจ้าประสงค์ศาสนจักรอันเรียบง่ายและขัดสน เพื่อผู้ขัดสนเสียจริง”

โป๊ปฟรานซิสทรงมีพระดำริที่เปิดกว้างและทันสมัยในหลายประเด็น เช่น พระองค์ทรงยอมรับกลุ่มหลากหลายทางเพศ ทรงปฏิรูปโครงสร้างการบริหารและสร้างความโปร่งใสภายในสำนักวาติกันอย่างจริงจัง ทรงเห็นพระทัยกลุ่มผู้อพยพที่ตกทุกข์ได้ยาก ทรงเรียกร้องให้นานาประเทศแก้ไขภาวะโลกรวน รวมถึงทรงเรียกร้องสันติภาพและการเลิกเข่นฆ่าในสงครามยูเครน-รัสเซีย และสงครามกาซา ขณะเดียวกัน พระวิริยะของโป๊ปฟรานซิสในการปฏิรูปศาสนจักรก็อาจทำให้คณะสงฆ์กลุ่มอนุรักษนิยมไม่พอใจด้วย

จากจุดยืนของพระสันตะปาปาทั้ง 2 พระองค์ ทำให้เกิดความคิดที่ว่า เบเนดิกต์ที่ 16 และฟรานซิสทรงเป็น “คู่แข่งทางอำนาจ” กันหรือเปล่า และบางครั้ง ก็มีข่าวลือและทฤษฎีสมคบคิดว่า เบเนดิกต์ที่ 16 ยังทรงมีอำนาจในวาติกัน – โดยเฉพาะในหมู่พระสงฆ์สายอนุรักษนิยม – แม้พระองค์จะทรงสละตำแหน่งโป๊ปไปแล้วก็ตาม ยกตัวอย่างในปี ค.ศ. 2020 อดีตโป๊ปเบเนดิกต์ทรงพระดำรัสในหนังสือ ‘From the Depths of Our Hearts’ ของพระคาร์ดินัลโรเบิร์ต ซาราห์ (Cardinal Robert Sarah) ว่า พระองค์ทรงสนับสนุนแนวคิด “การครองตนเป็นโสดของนักบวช (priestly celibacy)” ซึ่งประจวบพอดีกับช่วงเวลาที่โป๊ปฟรานซิสกำลังทรงพิจารณถึงการยกเลิกข้อจำกัดการแต่งงานของพระสงฆ์ในพื้นที่ชนบทห่างไกล

อย่างไรก็ตาม ในความเป็นจริงนั้น ความสัมพันธ์ของพระสันตะปาปาทั้ง 2 พระองค์นั้น อาจเรียกได้ว่าเป็น “มิตรภาพ” เสียมากกว่า

อดีตโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 ทรงทักทายโป๊ปฟรานซิสหลังจบพิธีแต่งตั้งพระคาร์ดินัลกลุ่มใหม่ เมื่อเดือน ก.พ. 2014 (ภาพจาก: Osservatore Romano/AFP)

มิตรภาพระหว่าง ‘โป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16-โป๊ปฟรานซิส’

แม้โป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 และโป๊ปฟรานซิสจะทรงยืนอยู่บนแนวคิดทางศาสนาอันแตกต่างกัน แต่ทั้ง 2 พระองค์ทรงต่างแสดงความเคารพและความชื่นชมต่อกันและกันมาตลอด จนกลายเป็นแรงบันดาลใจให้แอนโทนี แมคคาร์เทน (Anthony McCarten) นักประพันธ์และผู้สร้างภาพยนตร์ชาวอังกฤษ เขียนบทละครเวทีเรื่อง ‘The Pope’ ซึ่งต่อมาได้ถูกพัฒนาเป็นภาพยนตร์เรื่อง ‘The Two Popes’ ในปี ค.ศ. 2019

โจนาทาน ไพรซ์ (ขวา) รับบทว่าที่โป๊ปฟรานซิส และแอนโทนี ฮ็อฟกินส์ รับบทโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 ใน 'The Two Popes' (ภาพจาก: Netflix)

ระหว่างที่ให้โอวาทครั้งแรกในฐานะสมเด็จพระสันตะปาปา โป๊ปฟรานซิสทรงเอ่ยถึงพระนามของอดีตโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 และมีรับสั่งแก่คริสต์ศาสนิกชนหน้ามหาวิหารเซนต์ปีเตอร์ว่า “พวกเราจงสวดมนต์ให้แก่ท่าน [เบเนดิกต์ที่ 16] ขอพระเจ้าทรงอำนวยพรแก่ท่าน และขอพระแม่ของพวกเราพิทักษ์รักษาท่าน”

โป๊ปฟรานซิสทรงยกย่องโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 ในฐานะ “บิดา” ของพระองค์ ในปี ค.ศ. 2022 พระองค์ทรงชื่นชมอดีตโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 ในฐานะ “ผู้นำ” องค์แรกที่แก้วิกฤตคดีล่วงละเมิดทางเพศในศาสนจักร หรือเมื่อปี ค.ศ. 2024 โป๊ปฟรานซิสประทานสัมภาษณ์ในหนังสือ ‘The Successor’ โดยทรงพระดำรัสไว้ว่า:

“[ท่านเบเนดิกต์ที่ 16] ปล่อยให้ข้าพเจ้าได้เติบโตและตัดสินใจด้วยตนเอง ท่านมีความอดทนยิ่ง และหากท่านไม่เห็นด้วยในเรื่องใดเรื่องหนึ่ง ท่านจะทบทวนไตร่ตรอง 3-4 ครั้งก่อนที่จะบอกข้าพเจ้า”

นอกจากนี้ โป๊ปฟรานซิสทรงแสดงความเห็นพระทัยต่อสถานการณ์ที่เบเนดิกต์ที่ 16 ทรงเผชิญโดยเฉพาะในช่วงที่พระองค์ทรงดำรงตำแหน่งไว้ว่า:

“ท่านเบเนดิกต์เป็นบุรุษแห่งความอ่อนโยนยิ่ง แต่ในบางครั้ง ผู้คนกลับเอารัดเอาเปรียบท่านโดยอาจไม่มีเจตนาร้ายใด ๆ และจำกัดท่าทีของท่าน โชคร้ายเสียจริงที่ในแง่หนึ่งนั้น พวกเขากำลังตีวงจำกัดท่านไว้อยู่ ท่านเป็นผู้ที่ละเอียดอ่อนยิ่ง แต่ท่านไม่ได้อ่อนแอ ท่านเข้มแข็งและนอบน้อม แต่ไม่ฝืนบังคับผู้ใด ดังนั้น ท่านจึงทุกข์ทรมานมาก”

นอกจากนี้ มีการกล่าวว่า ก่อนที่โป๊ปฟรานซิสจะเสด็จไปปฏิบัติพระกรณียกิจในต่างประเทศทุกครั้ง พระองค์จะเสด็จเยี่ยมอดีดโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 เสมอ จวบจนถึงวาระสุดท้ายในพระชนม์ชีพของโป๊ปเบเดดิกต์ที่ 16 ผู้สิ้นพระชนม์ในวันที่ 31 ธ.ค. ค.ศ. 2022

โป๊ปฟรานซิสและอดีตโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 เมื่อปี ค.ศ. 2018 (ภาพจาก: Vatican Media/AFP)

ท่ามกลางข่าวลือต่าง ๆ ที่ว่าเบเนดิกต์ที่ 16 ยังทรงมีอิทธิพลในศาสนจักรอยู่แม้จะสละตำแหน่งโป๊ปไปแล้ว พระองค์ทรงออกมายืนยันแก่นิตยสาร Corriere Della Sera เมื่อเดือนมิถุนายน ค.ศ. 2019 ว่า “มีพระสันตะปาปาเพียงผู้เดียว และท่านผู้นั้นคือท่านฟรานซิส” และพระองค์ทรงพระดำรัสว่า ตลอดเวลานับหลายศตวรรษ เอกภาพของคริสตจักรโรมันคาทอลิกต้องสั่นคลอนและตกอยู่ในอันตรายจากภัยทั้งหลาย เช่น สงครามและความขัดแย้งต่าง ๆ

“แต่ท้ายที่สุดแล้ว ความตระหนักว่าศาสนจักรมีเอกภาพและต้องมีเอกภาพนั้น ทรงพลังเหนือทุกสิ่งเสมอมา และเอกภาพนี้แข็งแกร่งกว่าความขัดแย้งภายในและสงครามทั้งปวง” - พระดำรัสของอดีตโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 ในปี ค.ศ. 2019

ในปี ค.ศ. 2016 ระหว่างการฉลองครบ 65 ปีพระสังฆภาพ หรือการบวชเป็นสงฆ์ของอดีตโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 พระองค์ทรงมีพระดำรัสว่า พระองค์ทรงประทับพระทัยใน “ความดี” ของโป๊ปฟรานซิสนับตั้งแต่การเลือกตั้งพระสันตะปาปาในปี ค.ศ. 2013 และความดีของฟรานซิสก็ค้ำจุนพระจิตภายในของอดีตโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 อย่างยิ่ง และทรงพระดำรัสต่อว่า:

“แม้สวนวาติกันจะงดงามเพียงใด ก็ไม่ใช่บ้านที่แท้จริงของข้าพเจ้า บ้านที่แท้จริงของข้าพเจ้าคือความดีของท่าน [โป๊ปฟรานซิส] ที่ซึ่งข้าพเจ้ารู้สึกปลอดภัย”

พิธีพระศพอดีตโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 เมื่อเดือน ม.ค. 2023 โดยโป๊ปฟรานซิสทรงดำเนินพิธีการด้วยพระองค์เอง (ภาพจาก: Alberto Pizzoli/AFP)

จากที่กล่าวมาทั้งหมด พระประวัติของโป๊ปฟรานซิสและโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 จึงอาจเป็นบทเรียนแก่ผู้คนในทุกศาสนาและความเชื่อได้ แม้จุดยืนทางความคิดจะต่างกัน แต่สมเด็จพระสันตะปาปาทั้ง 2 พระองค์ทรงแสดงให้เห็นอย่างชัดแจ้งว่า ทุกคนบนโลกสามารถอยู่ร่วมกันอย่างสันติได้ เพียงมองเห็นข้อดีและมีความเคารพซึ่งกันและกัน

อ่านเนื้อหาที่เกี่ยวข้องกับ ‘โป๊ปฟรานซิส’ จากเครือ Thai PBS

อ้างอิง

BBC News, The Pope: Journey from liberal to conservative
The Catholic Herald, Benedict XVI: There is only one Pope – Francis
Catholic News Agency, The relationship between Pope Emeritus Benedict XVI and Pope Francis
The Conversation, ‘The Two Popes’ is beautifully set – but the film’s omissions left me with a taste of exclusion
The New York Times, Dueling Popes? Maybe. Dueling Views in a Divided Church? Definitely.
The New York Times, Two Popes, and One Big Furor After Benedict Weighs in on Priestly Celibacy
Slate, What’s Fact and What’s Fiction in The Two Popes
Time, The True Story Behind the Movie The Two Popes
Vatican, Address of His Holiness Pope Francis and of Pope Emeritus Benedict XVI (28 June 2016)
Vatican, Apostolic Blessing "Urbi Et Orbi" First Greeting of the Holy Father Pope Francis
Vatican News, Benedict XVI: Vatican II was both meaningful and necessary
Vatican News, Pope Francis remembers Benedict XVI in new book: ‘He was like a father to me’

เครดิตภาพปก: HO/Osservatore Romano/AFP

ติดตามบทความและเรื่องราวทันทุกกระแสที่ Thai PBS NOW: www.thaipbs.or.th/now

โป๊ปทั้ง 2 พระองค์ในพิธีฉลอง 65 ปี พระสังฆภาพของอดีตโป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16 เมื่อปี ค.ศ. 2016 (ภาพจาก: HO/Osservatore Romano/AFP)

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

‘โป๊ปฟรานซิส-โป๊ปเบเนดิกต์ที่ 16’ 2 พระสันตะปาปาแห่งยุคเปลี่ยนผ่าน