“ตอนเด็ก ๆ ผมไม่ได้เรียนหนังสือเยอะนักเพราะแม่ไม่ยอมให้เรียน และพอป่วย ผมก็ต้องอดทำงานที่อยากทำ แต่ในใจผมน่ะอยากรับใช้ศาสนจักรมาตลอด ผมพยายามมองหาหนทางที่จะทำมันอย่างถูกต้อง ทำโดยมีเป้าหมายทั้งทางสังคมและทางศาสนา ในที่สุดเมื่อผมได้ที่ดินเป็นมรดก ผมก็เลยตัดสินใจสร้างอาสนวิหารแห่งนี้ แน่นอนว่ามันใหญ่มาก ทะเยอทะยานมาก แต่ผมเชื่อมั่นในพระเจ้า ผมไม่ได้คิดหรอกว่าตัวเองจะทำไปได้ถึงขนาดไหน ผมก็แค่ทำ”

นั่นคือคำตอบของ คุสโต กาเยโก ที่เราได้ยินในสารคดีเรื่อง The Cathedral กาเยโกเป็นชายชาวสเปนที่ลงมือสร้างวิหารขนาดยักษ์ในเมืองเมคอราดา เดล กัมโป บนพื้นที่ถึงราว 8,000 ตารางเมตร ประกอบด้วยอาคารหลักซึ่งมีโดมที่สูงถึง 40 เมตร มีห้องใต้ดิน มีกลุ่มโบสถ์น้อย สำนักสงฆ์ ที่พัก ห้องสมุด โดยได้แรงบันดาลใจมาจากมหาวิหารซานเปโตรในนครวาติกัน ทำเนียบขาวในสหรัฐอเมริกา ตลอดจนปราสาทและโบสถ์ต่าง ๆ ในสเปน

...ฟังดูก็ไม่เห็นน่าตื่นเต้นตรงไหน แต่ถ้าเราบอกว่าวิหารนี้สร้างด้วยวัสดุ และเครื่องมือส่วนใหญ่ที่เป็นของรีไซเคิล รวมถึงสิ่งของเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน รวมถึงวัสดุก่อสร้างเหลือใช้ที่บริษัทก่อสร้างและโรงงานผลิตอิฐใกล้เคียงบริจาคมาให้ล่ะ ? หรือถ้านั่นก็ยังไม่น่ามหัศจรรย์พอ เราก็ขอเพิ่มเติมอีกนิดด้วยว่า กาเยโกไม่เคยมีประสบการณ์ทำงานก่อสร้างเลย สถาปัตยกรรมก็ไม่เคยเรียน ทั้งหมดเป็นการศึกษาเอาเองโดยดูจากในหนังสือ ...และเขาสร้างอาคารใหญ่โตมโหฬารหน้าตาพิลึกกึกกือนี้แทบจะด้วยสองมือของตัวเองคนเดียวเท่านั้น !

จะเพราะพลังศรัทธา หรือเพราะความบ้าความเพี้ยน หรือเพราะทั้งสองอย่างนั้นรวม ๆ กันก็คงว่าได้ ที่ผลักดันให้ชายร่างเล็ก ๆ ผอมเกร็งอย่างเขายอมใช้เวลากว่า 60 ปีทำสิ่งนี้ขึ้น เพียงด้วยเหตุผลว่า “ผมเชื่อมั่นในพระเจ้า และผมก็แค่ทำ” โดยไม่เคยสนใจว่าสังคมจะมองมันอย่างไร หรือจะมีใครเห็นคุณค่าในสิ่งที่เขาทำมากน้อยแค่ไหน

และช่างน่าสนใจที่ “อาสนวิหารของคุสโต” ไม่ใช่สถาปัตยกรรมเดียวของโลกที่มีต้นกำเนิดสุดจะว้าวและรูปลักษณ์หน้าตาน่าทึ่งขนาดนี้ เราขอยกตัวอย่างอีกอย่างน้อย 3 แห่งที่น่าตะลึงไม่น้อยไปกว่ากัน

หอคอยวัตส์ (Watts Tower) © https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=221525

หอคอยวัตส์ (Watts Tower) © https://en.wikipedia.org/w/index.php?curid=14622811

สิ่งก่อสร้างที่เห็นนี้มีชื่อว่า หอคอยวัตส์ (Watts Towers) ตั้งอยู่ในลอสแอนเจลิส รัฐแคลิฟอร์เนีย ประเทศสหรัฐอเมริกา เป็นฝีมือของผู้อพยพชาวอิตาลีนามว่า ซิโมน โรเดีย ซึ่งสร้างตั้งแต่ช่วงปลายทศวรรษ 1890 โดยใช้เวลานานถึง 33 ปีและใช้สารพัดวัสดุ ทั้งท่อเหล็ก ตาข่ายโลหะ ปูน แก้วแตก กระเบื้อง เครื่องปั้นดินเผา หิน ไปจนถึงเปลือกหอย และก็เช่นเดียวกันกับกาเยโก คือโรเดียทำงานคนเดียว ไม่เคยมีแบบแปลนอย่างเป็นทางการและไม่เคยผ่านการเรียนด้านสถาปัตยกรรมใด ๆ ทั้งสิ้น

หอคอยวัตส์มีส่วนที่สูงที่สุดถึงกว่า 30 เมตรหรือเกือบเท่าตึกสูง 10 ชั้น แน่นอนว่ามันจึงสร้างความกังวลเรื่องความปลอดภัยมาก ๆ แก่ชุมชนรอบข้าง แต่ในที่สุดในปี 1959 มันก็ผ่านการทดสอบเรียบร้อยและได้รับการยอมรับว่าเป็นสัญลักษณ์ทางวัฒนธรรมที่สำคัญมากสำหรับชุมชนแอฟริกัน-อเมริกันและละตินในท้องถิ่น ทั้งยังได้ขึ้นทะเบียนเป็นสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์แห่งชาติ (National Register of Historic Places) ได้รับการแต่งตั้งเป็นอนุสรณ์สถานทางประวัติศาสตร์ของรัฐแคลิฟอร์เนีย (California State Historic Monument) และอนุสรณ์สถานทางวัฒนธรรมของลอสแอนเจลิส (Los Angeles Cultural Heritage Monument) ด้วย ปัจจุบันมันเป็นสถานที่แสดงงานศิลปะ ดนตรีและนิทรรศการอย่างหลากหลาย

ปาแล อีเดียล (The Ideal Palace) © https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Palais_ideal_-_Hauterives

ปาแล อีเดียล(The Ideal Palace) © https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=235592

สถาปัตยกรรมหน้าตางามประหลาดนี้คือ ปาแล อีเดียล (Palais Idéal หรือ The Ideal Palace ปราสาทในฝัน) ตั้งอยู่ที่เมืองโอเทร์รีฟ ประเทศฝรั่งเศส ที่มาของมันทั้งน่ารัก โรแมนติกและน่าทึ่งมากๆ เพราะเกิดจากฝีมือของ เฟอร์ดินองด์ เชฟาล บุรุษไปรษณีย์ผู้ใช้เวลาเก็บรวบรวมหินรูปร่างแปลกตาระหว่างทางไปส่งจดหมายทุกวันนานถึง 33 ปี (ระหว่างปี 1879 ถึง 1912) เพื่อนำมาสร้าง โดยอีกเช่นกันที่เขาไม่เคยร่ำเรียนด้านสถาปัตยกรรมเลย แต่ใช้ความคิดสร้างสรรค์ บวกกับแรงบันดาลใจจากเทพปกรณัม องค์ประกอบจากศาสนาคริสต์ ศาสนาฮินดู และอารยธรรมโบราณที่เขาชื่นชอบ

ปราสาทนี้สูงเกือบเท่าตึก 10 ชั้น ได้รับการยกย่องว่าเป็นตัวอย่างชั้นยอดของศิลปะแบบ Naïve art (หมายถึงศิลปะที่สร้างโดยศิลปินสมัครเล่น ด้วยวิธีการเฉพาะตัวที่ไม่อิงจากความรู้และหลักเกณฑ์ทางศิลปะทั่ว ๆ ไป) และได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นอนุสรณ์สถานทางประวัติศาสตร์ของฝรั่งเศสในปี 1969 ขณะที่ตัวเชฟาลเองก็ยังได้รับการยกย่องด้วยการนำรูปไปทำเป็นสแตมป์ของฝรั่งเศสในปี 1986 อีกด้วย

สวนหิน (Rock Garden) © Ijon - Own work | https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=50686064

ตุ๊กตาปั้นเซรามิค (Dancing girls at Rock Garden) © Giridhar Appaji Nag Y from Bangalore, India | https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6902495

ตัวอย่างสุดท้ายคือ สวนหิน (Rock Garden) ในเมืองจัณฑีครห์ ประเทศอินเดีย ฝีมือของ เนก จันท์ ข้าราชการที่ใช้เวลาว่างนับตั้งแต่ปี 1957 แอบ ๆ สร้างสวนหินขนาด 40 เอเคอร์ขึ้นในบ้านของเขาเอง โดยประดับประดาด้วยรูปปั้นคนและสัตว์ต่าง ๆ หลายร้อยชิ้นที่ทำจากวัสดุรีไซเคิล เช่น ขวด แก้ว กำไล หม้อ ที่เขาเก็บมาจากสถานที่ก่อสร้างรอบเมือง

เนก จันท์ เก็บสวนนี้เป็นความลับ (เพราะมันผิดกฎหมาย) โดยไม่เคยมีใครล่วงรู้เลย นานถึง 18 ปี กระทั่งมีเจ้าหน้าที่รัฐมาค้นพบเข้าในที่สุด และทำให้มันกลายมาเป็นสถานที่ท่องเที่ยวสุดฮิตประจำเมือง ทั้งยังเป็นสัญลักษณ์ของความคิดสร้างสรรค์และจิตสำนึกด้านสิ่งแวดล้อมไปด้วยพร้อมกัน

สิ่งก่อสร้างที่มีความงามเฉพาะตัวทั้งหมดนี้ล้วนเป็นหลักฐานยืนยันได้อย่างดีว่า มนุษย์นั้นมีพลังแห่งความสร้างสรรค์อันแทบไร้ขีดจำกัด และแม้จะอยู่ท่ามกลางความขาดแคลน ไม่ว่าจะในด้านเงินทองหรือการยอมรับนับถือของคนรอบข้าง

พวกเขาก็ยังหาหนทางปลูกสร้างความฝันของตนให้กลายเป็นรูปธรรมได้สำเร็จ และบ่อยครั้งผลงานที่เกิดจากพลังใจอันน่าอัศจรรย์นี้ก็สามารถสื่อสารกับผู้คนอื่น ๆ จนได้รับการค้อมคารวะในที่สุด แม้อาจต้องใช้เวลาเนิ่นนานสักหน่อยก็ตาม

▶ ติดตามสารคดี The Cathedral เรื่องราวของชายผู้ใช้เวลากว่า 60 ปีสร้างมหาวิหารด้วยตัวเองคนเดียวจากเศษวัสดุที่หาได้ โดยไม่มีความรู้เรื่องสถาปัตยกรรม ไม่มีประสบการณ์ทำงานก่อสร้าง ไม่มีผู้ช่วย และไม่เคยกระทั่งจะวาดแบบใด ๆ คนทั้งชุมชนบอกว่าเขาเป็นคนบ้า และบางคนบอกว่าเขาเป็นอัจฉริยะ

รับชมได้ทาง www.VIPA.me หรือ VIPA Application

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

Secret Story | The Cathedral ศิลปะจากขยะและพลังศรัทธา