อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ อ.ศรีเทพ จ.เพชรบูรณ์ เป็นแหล่งอารยธรรมที่สำคัญแห่งหนึ่งของประเทศไทย เนื่องจากยังเป็นพื้นที่ที่ปรากฎร่องรอยหลักฐาน สะท้อนให้เห็นถึงการตั้งถิ่นฐานอยู่อาศัยของมนุษย์ ที่มีมาอย่างต่อเนื่องนับตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ วัฒนธรรมทวารวดี และเขมรตามลำดับ รวมระยะเวลาที่มีความเจริญรุ่งเรืองถึงกว่า 800 ปี
ก่อนจะถูกทิ้งร้างไปด้วยสาเหตุโรคระบาดร้ายแรง หรือปัญหาภัยแล้งประการใดประการหนึ่งหรือทั้งสองประการ ในราวปลายพุทธศตวรรษที่ 18-ต้นพุทธศตวรรษที่ 19 อันเป็นช่วงก่อนที่วัฒนธรรมสุโขทัยและอยุธยา จะเจริญรุ่งเรืองขึ้นมาแทนที่ ในบริเวณลุ่มน้ำป่าสัก และพัฒนาการตั้งถิ่นฐานอยู่อาศัยอย่างต่อเนื่อง มาจนถึงปัจจุบัน
อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ ประกอบด้วยสองส่วน ส่วนแรกเป็นพื้นที่ในส่วนเมืองโบราณศรีเทพ มีพื้นที่ทั้งหมด 2,889 ไร่ หรือ 4.7 ตารางกิโลเมตร มีลักษณะเป็นเมืองที่มีคูน้ำคันดินล้อมรอบ แบบเมืองในวัฒนธรรมทวารวดี ที่ยังคงสามารถรักษารูปแบบแต่เดิมไว้ได้อย่างสมบูรณ์มากที่สุดแห่งหนึ่งของประเทศไทย
แบ่งพื้นที่ภายในเป็นสองเมืองที่นับได้ว่า เป็นลักษณะพิเศษเฉพาะ ที่พบไม่มากนัก ในเมืองร่วมสมัยเดียวกันที่พบในปัจจุบัน โดย "เมืองใน" มีพื้นที่ประมาณ 1,300 ไร่ เป็นเมืองรูปเกือบกลม ที่มีเส้นผ่าศูนย์กลาง 1.5 กิโลเมตร
มีช่องประตูเมือง 6 ช่องทาง และมีโบราณสถาน ซึ่งได้รับการขุดแต่งและบูรณะแล้วทั้งหมดประมาณ 40 แห่ง อันมีโบราณสถานเขาคลังใน โบราณสถานปรางค์สองพี่น้อง และโบราณสถานปรางค์ศรีเทพ เป็นกลุ่มโบราณสถานสำคัญ
รวมทั้งมีสระน้ำและหนองน้ำขนาดใหญ่จนถึงเล็กกระจัดกระจายอยู่ทั่วไปประมาณ 70 สระ ในขณะที่เมืองนอกมีพื้นที่ประมาณ 1,589 ไร่ เป็นเมืองรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ต่อออกไปทางด้านทิศตะวันออกของเมืองใน มีช่องประตูเมือง 6 ช่องทาง
และมีโบราณสถานซึ่งส่วนใหญ่มีขนาดเล็ก และยังไม่ได้มีการขุดแต่งและบูรณะทั้งหมด 54 แห่ง รวมทั้งมีสระน้ำขนาดใหญ่จนถึงเล็ก กระจัดกระจายอยู่ทั่วไปประมาณ 30 แห่ง มีสระขวัญเป็นสระน้ำสำคัญที่มีขนาดใหญ่ และตั้งอยู่กลางเมือง
ส่วนที่สองเป็นพื้นที่ที่อยู่นอกเมืองโบราณศรีเทพ เท่าที่สำรวจได้ในปัจจุบัน มีโบราณสถานที่ยังมิได้มีการขุดแต่งและบูรณะประมาณ 50 แห่ง ส่วนใหญ่ตั้งอยู่ทางด้านทิศเหนือของเมืองโบราณศรีเทพ
โดยมีโบราณสถาน "เขาคลังนอก" ที่เป็นสถาปัตยกรรม ที่เป็นวัฒนธรรมทวารวดีเช่นเดียวกับ "เขาคลังใน" และโบราณสถาน "ปรางค์ฤาษี" ที่เป็นสถาปัตยกรรมเขมร เช่นเดียวกันกับโบราณสถาน "ปรางค์สองพี่น้อง" และโบราณสถาน "ปรางค์ศรีเทพ" เป็นโบราณสถานสำคัญ
นอกจากนั้น บริเวณนอกเมืองโบราณศรีเทพไปทางด้านทิศตะวันตก ประมาณ 20 กิโลเมตร ยังมีโบราณสถานที่ถ้ำเขาถมอรัตน์เป็นภาพสลักบนผนังถ้ำ เป็นรูปพระพุทธรูป และพระโพธิ์สัตว์ ที่สร้างขึ้นตามความเชื่อของพุทธศาสนาลัทธิมหายานเนื่องในวัฒนธรรมทวารวดีราวพุทธศตวรรษที่ 14 อันมีความเกี่ยวพันที่ใกล้ชิดกับคติความเชื่อของผู้คนในเมืองโบราณศรีเทพในช่วงเวลาเดียวกันอีกด้วย
การเดินทางเข้าเยี่ยมชมอุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ มีระยะทางจากกรุงเทพมหานคร ประมาณ 240 กิโลเมตรนั้น สามารถเดินทางด้วยรถยนต์และรถโดยสารประจำทาง ตามถนนหมายเลข 21 (กรุงเทพ-สระบุรี- เพชรบูรณ์) เลี้ยวขวาเข้าถนนหมายเลข 2211 หน้าที่ว่าการอำเภอศรีเทพ อีกประมาณ 9 กิโลเมตร ก็จะถึงอุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ
อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ เปิดให้บริการทุกวัน ระหว่างเวลา 08.30 -16.30 น.โดยไม่เว้นวันหยุดราชการและวันหยุดนักขัตฤกษ์ สำหรับค่าธรรมเนียมเข้าชม ประชาชนชาวไทยคนละ 20 บาท ชาวต่างประเทศคนละ 100 บาท ยกเว้นค่าธรรมเนียมเข้าชมให้แก่พระภิกษุ สามเณร ในพระพุทธศาสนาหรือนักบวชในศาสนาอื่นๆ
อ่านข่าวที่เกี่ยวข้อง
ภาพประวัติศาสตร์ 5 ปี บูรณะ "เขาคลังนอก" ก่อนเป็นมรดกโลก
ร่วมลุ้น! “เมืองโบราณศรีเทพ” ขึ้นทะเบียนมรดกโลก
ชาวบ้านหวั่น “ศรีเทพ” ขึ้นมรดกโลก กระทบใช้ประโยชน์ที่ดิน
สารคดี "รากสุวรรณภูมิ ซีซัน 2" ตอน "ศรีเทพ" รัฐแรกเริ่ม หรือ ดินแดนศักดิ์สิทธิ์โบราณ Si Thep : The primary state or the ancient sacred land :