เส้นทางชายแดน ที่มีเขตรอยต่อกับประเทศเมียนมา มากว่า 480 กิโลเมตร และมีจุดผ่อนปรนชายแดน ถึง 5 แห่ง ทำให้เมืองฮ่องสอน กลายเป็นเมืองค้าขายทางเศรษฐกิจชายแดนสำคัญ อีกแห่งหนึ่ง
แต่ละวันมี โค กระบือ จำนวนมาก ถูกลำเลียง ผ่านมาข้ามฝั่ง มาจากชายแดนเมียนมา หากเป็นไปตามขั้นตอนปกติตามกฎหมาย วัว ทุกตัวต้องถูกบันทึกข้อมูล ลงทะเบียนประวัติ ตรวจโรคชำระภาษีอากรนำเข้า และ ถูกส่งตัวไปกักกันโรค อีก 21 วัน ในฟาร์ม จากถูกนำเข้าไปส่งต่อเพื่อค้าขาย
นี่อาจเป็นขั้นตอนปกติ แต่ก็อาจแฝงด้วยวิธีการผิดกฎหมาย เพื่อเรียกหาผลประโยชน์ทางผ่านการค้าเนื้อสัตว์ชนิดนี้ The EXIT สุ่มหาตัวอย่างเพื่อยืนยันเบาะแส ที่ได้รับข้อมูลว่า การค้าโค กระบือต้องจ่ายเบี้ยใบ้ รายทาง เราพบ การลำเลียง โค กระบือ มาทางเรือ ที่จุดผ่อนปรนบ้านแม่สามแลบ อำเภอสบเมย ติดแม่น้ำสาละวิน โค กระบือ ทั้งฝูง กำลังถูกต้อนขึ้นฝั่ง จากนั้นมีเจ้าหน้าที่ศุลกากรด่านแม่สะเรียง และเจ้าหน้าที่ปศุสัตว์ เข้าตรวจ และลงทะเบียนจ่ายภาษี เมื่อบันทึกข้อมูลทั้งหมดแล้ว ทุกตัวจะถูกลำเลียงขึ้นรถบรรทุก เพื่อนำไปกักโรคอีก 21 วัน
The EXIT ติดตาม เส้นทางการลำเลียง โค กระบือ ไปยังฟาร์มแห่งหนึ่ง เส้นทางจะวิ่งผ่านด่านตรวจของตำรวจ และด่าน อส. ทุกอย่างยังปกติ จนกระทั่งมีรถบรรทุกโค คันหนึ่งหยุดพักรถกลางทาง เราจึงเข้าไปสอบถามข้อมูลกับคนรถ เค้ายอมรับว่า พ่อค้าโคกระบือต้องจ่ายเงินค่าทางผ่าน เพื่ออำนวยความสะดวก และวิธีการจ่ายสินบนทางผ่าน ก็ทำอย่างรัดกุม
แม้หลักฐานเพื่อยืนยันการจ่ายสินบน ไม่ชัดเจน แต่คำให้การจากพ่อค้าลำเลียงโค กระบือ ก็อาจพอทำให้เบาะแสผลประโยชน์มีความเป็นไปได้
The EXIT ยังได้ช้อมูลเพิ่มเติมว่า เนื่องจากแม่ฮ่องสอนเป็นจังหวัดที่ติดชายแดน และมีความหลากหลายของกลุ่มชาติพันธุ์ ทำให้คนบางกลุ่มยังคงมีความต้องการสัญชาติ และบัตรประจำตัวประชาชน ทำให้มีขบวนการรับจ้าง ทำบัตร
นางเมทและนายจะเกอะ เล่าถึงปัญหาการขอบัตรประชาชนให้นางสาวรัชดาภรณ์ ลูกสาว ทั้งสามเป็นครอบครัวไทใหญ่ อาศัยอยู่ในอำเภอแม่สะเรียง เคยติดต่อหน่วยงานหลายครั้งแต่ไม่มีความคืบหน้า ทั้งที่ลูกก็เกิดบนแผ่นดินไทย ทุกวันนี้รัชดาภรณ์ กังวลในการเข้าศึกษาต่อ เธอบอกว่า หากมีบัตรประจำตัวประชาชนจะสามารถเพิ่มโอกาสในการเรียนและสิทธิ์รักษาพยาบาลและครอบครัวนี้ ยืนยัน จะไม่ใช้ขั้นตอนที่ผิดกฎหมาย เพื่อให้ได้สิทธิ์การมีบัตรประชาชน
นอกจากนี้ พื้นที่ป่าสาละวิน อยู่ในเขตอำเภอแม่สะเรียงและอำเภอสบเมย ในพื้นที่ป่า ยังคงพบซาก ต้นสัก ยืนต้นตายอยู่หลายจุด เมื่อสำรวจโคนต้น เห็นร่องรอยถูกตัด ที่เรียกกันว่า "กานไม้" เพื่อให้ยืนต้นตาย วิธีการนี้เป็นที่นิยมของขบวนการลักลอบตัดไม้ เพราะจะได้ไม้ที่แห้ง มีน้ำหนักเบาง่ายต่อการขนส่ง
ที่ปรึกษาเครือข่ายองค์กรชุมการจัดการทรัพยากรลุ่มน้ำสาละวินให้ข้อมูลว่า กลุ่มขบวนการลักลอบตัดไม้สาละวิน แบ่งเป็นหลัก 3 กลุ่ม กลุ่มแรก เป็นพ่อค้าชาวจีนและกลุ่มคนพื้นเมือง ในรอยต่อเขตชายแดน กลุ่มที่สอง เป็นกลุ่มนายทุนในเขตไทย มีใบสั่งไม้ และว่าจ้างชาวบ้านพื้นเมือง เข้าไปตัดไม้ อีกกลุ่มเป็นชาวบ้าน รับจ้างตัดและชักลากไม้ออกจากป่า จากนั้นผูกเป็นแพล่องแม่น้ำสาละวิน ส่งเข้าโรงงานเลื่อยแปรรูปไม้ แล้วส่งกลับมาฝั่งไทย
เมื่อต้นเดือน พฤษภาคมที่ผ่านมา ประธานสภาพลเมืองจังหวัดแม่ฮ่องสอน ยื่นหนังสือผ่าน พล.ต.อ.ศรีวราห์ รังสิพราหมณกุล รองผู้บัญชาตำรวจแห่งชาติ เรียกร้องให้เข้ามาตรวจสอบและแก้ปัญหาในจังหวัดแม่ฮ่องสอน โดยเฉพาะ การค้ามนุษย์ หวยเถื่อน การพนัน และการทุจริตคอรัปชั่น
ตลอดระยะทางการตรวจสอบ เพื่อยืนยันข้อมูล จากเบาะแส ขยายผลจากคดีค้าประเวณี และค้ามนุษย์ ที่กลายเป็นข่าววิพากษ์วิจารณ์ ว่า มีเครือข่ายรับผลประโยชน์ ในจังหวัดแม่ฮ่องสอน เชื่อมโยง กับ คดีค้าประเวณี
The EXIT ได้ข้อมูล ว่า คนกลุ่มหนึ่งมีความเชื่อมโยงกัน ผ่านผลประโยชน์ พัวพันกับข้า ราชการ และเจ้าหน้าที่ฝ่ายปกครอง เครือข่าย คนกลุ่มนี้ เข้าไปเกี่ยวข้องกับผลประโยชน์หลาย อย่างในจังหวัดแม่ฮ่องสอน รวมทั้งการซื้อขายค้าประเวณี และการค้ามนุษย์
จังหวัดแม่ฮ่องสอน มีจุดผ่อนปรนชายแดนไทยกับเมียนมา 5 แห่ง และจุดผ่อนปรนชั่วคราว 1 แห่ง ที่นี่ คือจุดผ่อนปรนการค้าช่องทางบ้านห้วยผึ้ง ติดต่อรัฐฉาน คนไทยและชาวเมียนมา ข้ามไป-มาค้าขายสินค้าด้วยกัน ถัดไป คือ จุดผ่อนปรนชั่วคราวบ้านในสอย
เมื่อสอบถามชาวเมียนมา ที่เปิดร้านขายของชำใกล้ด่าน ที่นี่มีจำนวนผู้ผ่านเข้าออกน้อย ส่วนมากเป็นชาวบ้าน ซื้อขายสินค้าอุปโภคบริโภค เท่านั้น แต่จุดผ่อนปรน ผ่านชายแดนที่สำคัญอีกแห่งคือ บ้านน้ำเพียงดิน เขตติดต่อกับรัฐคะยา จุดนี้ต้องสัญจรทางเรือ และเป็นแหล่งท่องเที่ยว ริมแม่น้ำปาย
นอกจากนั้น ยังมีจุดผ่อนปรนบ้านห้วยต้นนุ่น เขตติดต่อกับรัฐคะยา จุดผ่อนปรนบ้านเสาหิน และจุดผ่อนปรนบ้านแม่สามแลบ ข้อมูลจากด่านศุลกากรจังหวัดแม่ฮ่องสอน ระบุว่า ในปี 2559 มูลค่าการค้าชายแดนผ่านจุดผ่อนปรนทั้ง 5 จุด ทั้งการนำเข้าและส่งออก มีมูลค่ารวมกันกว่า 1,500 ล้านบาท