ประวัติศาสตร์ในความหนาวเย็น

สูตรเด็ดเคล็ด(ไม่)ลับ กับเมนูเคยคั่วหอยไฟไหม้ดอง เมนูชวนข้าวหมดหม้อ อร่อยจนต้องขอเติม ติดตามได้ในรายการภัตตาคารบ้านทุ่ง ชมวิธีทำต่อได้ที่ www.thaipbs.or.th/program/BanTung/episodes/104918

คุณสุดกับคุณขำตัดสินใจเข้ารับโทษตามกฎมนเทียรบาลกับท้าววรจันทร์ แต่ด้วยความเป็นห่วงทั้งคู่ พระเจนอภิบาลพยายามหาทางช่วยเหลือ ด้านท้าววรจันทร์เมื่อได้สอบสวน คุณสุด กับ คุณขำ ยิ่งไม่สบายใจ เพราะถ้าไม่ลงโทษทั้งคู่ก็จะเป็นเยี่ยงอย่าง และทำให้กฎมนเทียรบาลไม่มีความหมายอีกต่อไป

​หลังจากกรมพระราชวังบวรมหาศักดิพลเสพฯ เสด็จสวรรคต สร้างความโศกเศร้าให้ พระองค์เจ้าดาราวดี อย่างยิ่ง รวมถึง หม่อมขำ ก็ร้องไห้หนัก จน หม่อมสุด ต้องคอยปลอบใจ ระหว่างนั้น หม่อมสอน กับ หม่อมเภา ผ่านมาเห็น ก็ว่าหม่อมขำกับหม่อมสุดเป็นคู่เล่นเพื่อนกัน

ครูทองคำ เป็นห่วงความรักของ ขวัญ กับ ประจง กลัวจะไม่เป็นที่ยอมรับ ส่วน คุณขำก็พยายามปรับความเข้าใจกับคุณสุด จนเข้าใจกันเป็นอย่างดี ในระหว่างที่ทั้งคู่ใช้ชีวิตด้วยกันอยู่ที่บ้านสวนนอกอัมพวาอย่างมีความสุข จู่ ๆ อาการประชวรของ พระองค์เจ้าวิลาส ก็ทรุดหนักลงเรื่อย ๆ

สะท้อนความรู้ ความคิดเรื่องความหลากหลายทางเพศ ความเท่าเทียม ผ่าน ละคร “หม่อมเป็นสวรรค์” ที่นำเสนอเรื่องราวของอัตลักษณ์ทางเพศในประวัติศาสตร์ เพื่อให้รู้ว่าสังคมไทยอยู่กับความหลากหลายมาตลอดทุกยุคทุกสมัย พร้อมให้เห็นอุดมการณ์ความเป็นหญิงและความเป็นชายที่เป็นบรรทัดฐานทางสังคม และเห็นการยืนยันตัวตนของทุกเพศที่มีมาตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน

พระอาการประชวรของพระองค์เจ้าวิลาสกลับมาทรุดหนักอีกครั้ง ทำให้คุณขำเป็นห่วงมากไม่มีกระจิตกระใจไปประชันสอบเป็นแม่ครัวหลวง ในขณะที่คุณสุดเมื่อรู้ว่าคุณขำไม่ไปสอบก็น้อยใจ เพราะคิดว่าคุณขำได้ตกลงปลงใจกับพระเจนอภิบาลตามคำสั่งของพระองค์เจ้าดาราวดี

ยิ่งใกล้ถึงวันที่คุณขำต้องไปสอบแข่งขันประชันฝีมือตำแหน่งแม่ครัวหลวง ก็ยิ่งเป็นห่วงอาการประชวรของพระองค์เจ้าวิลาสเลยทำให้คุณขำเป็นกังวลไม่อยากไปสอบ คุณสุดจึงพยายามให้กำลังใจอย่างใกล้ชิด

​ระหว่างที่ "หม่อมขำ" กับ "หม่อมสุด" กำลังเตรียมอาหารอยู่ในครัวตามที่ได้รับมอบหมายหน้าที่จาก พระองค์เจ้าดาราวดี ให้ดูแลเครื่องเสวยถวายเจ้านายในงานพระศพ หม่อมขำ ได้ทำการลองชิมให้ได้รสที่ถูกใจก่อนถวาย พอ "หม่อมแก้ว" เห็นก็ไม่พอใจที่ หม่อมขำ ตักอาหารกินก่อนเจ้านาย พยายามเอาเรื่องให้ถึงที่สุด

"พระองค์เจ้าวิลาส" เสด็จไปร่วมงานพระศพฯ "หม่อมขำ" ซึ่งทำหน้าที่ดูแลเครื่องเสวยก็ได้จัดเตรียมพระกระยาหารด้วยความกังวลเพราะกลัวจะไม่ถูกพระโอษฐ์พระองค์เจ้าวิลาส พอ "หม่อมสุด" เห็นก็เป็นห่วง จึงพยายามปลอบและให้กำลังใจ

หลังจากพระเจนอภิบาลได้เบาะแสเรื่องพ่อค้าฝิ่นรายใหญ่ก็ได้นำกำลังตำรวจหลวงบุกไปจับเจ้าสัวเหลียงทันที แต่เจ้าสัวเหลียงไม่ยอมให้จับง่าย ๆ ทำให้เกิดการปะทะขึ้น ส่วนแม่แก้วหลบหนีไปกับชุ่ม ซึ่งสร้างความกังวลใจให้พระองค์เจ้าวิลาสอย่างมากเพราะเกรงแม่แก้วจะก่อเรื่องเดือดร้อนขึ้นอีก

คุณสุด ตัดสินใจไปกราบทูลขอประทานอนุญาตพระองค์เจ้าวิลาส เพื่ออยู่กินกับคุณขำดังเช่นคู่เล่นเพื่อนคู่อื่น ๆ ซึ่งทำให้พระองค์เจ้าวิลาสรวมถึงคุณสุวรรณพยายามดึงสติคุณสุดด้วยความเป็นห่วง

หลังจาก "พระองค์เจ้าวิลาส" ได้ชิมและตัดสินการแข่งขันการทำแกงเนื้อของ "คุณขำ" กับ "แม่อึ่ง" ทั้งคู่ก็เริ่มเปิดใจให้กันมากขึ้น รวมถึงความสัมพันธ์ของคุณขำ กับคุณสุด ก็กำลังไปได้ด้วยดี

หลังจาก "หม่อมขำ" กับ "หม่อมสุด" ได้เข้าเฝ้า "พระองค์เจ้าวิลาส" ก็ยิ่งทำให้หม่อมขำถึงกับนอนไม่หลับ เพราะคิดถึงตอนที่พระองค์เจ้าวิลาสได้ฟังเสียง หม่อมสุดท่องกลอนด้วยความเมตตา จนกลัวพระองค์เจ้าวิลาสจะทรงรับหม่อมสุดไปอยู่ที่ตำหนักใหญ่เพียงคนเดียว หม่อมสุดจึงคอยปลอบใจอย่างใกล้ชิด

เมื่อพระเจนอภิบาลได้รับพระบรมราชโองการแต่งตั้งให้เป็นแม่กองปราบฝิ่นที่หัวเมืองปักษ์ใต้ ก่อนออกเดินทางจึงไปขอคำอวยพรปลอบขวัญจากคุณขำ และยังฝากผ้ายกเมืองนครมาให้อีกด้วย ซึ่งสร้างความไม่สบายใจให้ คุณสุดจนพระองค์เจ้าวิลาส ต้องเก็บผ้าผืนนี้ไว้ก่อนเพื่อให้คุณสุดได้ตั้งใจสอบอาลักษณ์หลวงให้ผ่านตามความมุ่งหวัง

เมื่อ "หม่อมแก้ว" รู้ว่า "พระองค์เจ้าสังข์" ป่วยอาการไม่ค่อยสู้ดีนัก จึงแอบให้ "ชุ่ม" ไปพบหมอฝาหรั่งเพื่อหายามารักษา ทำให้ พระองค์เจ้าสังข์ไม่พอใจ จึงตัดสินใจไปปรึกษาเรื่องนี้กับ พระองค์เจ้าวิลาสพร้อมทั้งฝากดูแล หม่อมงิ้ว และลูกในครรภ์หม่อมงิ้วด้วยความเป็นห่วง

แม้ว่าคุณสุดจะสอบผ่าน แต่กรมหมื่นไกรสรวิชิตก็ยังเป็นกังวลอยู่กลัวจะมีปัญหาเพราะคุณสุดเป็นผู้หญิง จึงไปปรึกษากับพระองค์ชายนวมเพื่อจัดสอบอาลักษณ์หลวงด้วยการสอบคัดลายมืออีกครั้ง จะได้ไม่เป็นที่ครหาของเหล่าบุตรหลานขุนนางที่ร่วมแข่งขัน เมื่อพระองค์เจ้าวิลาสรู้จึงสั่งให้คุณสุวรรณสอนคุณสุดอย่างสุดฝีมือ

การจากไปอย่างกะทันหันของอึ่งทำให้แม่เนียมไม่สบายใจถึงขั้นกินไม่ได้และนอนฝันร้ายทุกคืน ทุกคนในเรือนบ่าวเห็นอาการของแม่เนียมจึงเป็นห่วง จนยวงต้องตัดสินใจไปปรึกษาพระองค์เจ้าวิลาสเพื่อหาทางปลอบใจ

ในขณะที่บ่อนฝิ่นตามหัวเมืองต่าง ๆ ถูกปิดไปหลายที่เพราะการปราบปรามอย่างเข้มงวดของกรมพระตำรวจ งานนี้จึงทำให้ "นายกลิ่น" ชักเริ่มกังวลใจกลัวเรื่องจะสาวมาถึงตัว พยายามวางแผนกับ "แม่เภา" ยื่นขอเสนอบางอย่างให้ "แม่แก้ว" ที่กำลังตกอับขัดสนเรื่องเงินเข้ามาช่วยเหลือ

พระองค์เจ้าสังข์ ทรงมีพระอาการประชวรทรุดหนัก ทำให้ทุกคนเป็นห่วงมาก พระเจนอภิบาล จึงอาสาไปหาตัวหมอมิชชันนารีมาทำการรักษา ในขณะที่ หม่อมงิ้ว กราบขอ เจ้าจางวางหมอ จัดพิธีบวงสรวงเทพเทวาให้ช่วยคุ้มครองพระองค์เจ้าสังข์

ในช่วงที่โรคฝีดาษกำลังระบาดอย่างหนัก คุณสุดได้แอบพาคุณขำออกจากตำหนักใหญ่ เพื่อเดินทางไปยังสวนนอกอัมพวา เนื่องจากคุณขำเป็นห่วงบิดาของตนคือนายครามที่ปรากฏในความฝันว่าจะเสียชีวิตด้วยโรคระบาด ทั้งที่มีคำสั่งห้ามจากองค์หญิงไม่ให้ผู้ใดออกนอกตำหนัก