เมื่อหลายปีก่อนหน้านี้ผู้อ่านหลายท่านอาจจะได้ยินสิ่งที่เรียกว่า “กระแสลมกรดขั้วโลก” หรือ Polar Vortex กันมาบ้าง “กระแสลมกรดขั้วโลก” ได้แผ่ลงมายังพื้นที่ทางตอนใต้ส่งผลให้หลายพื้นที่ของสหรัฐอเมริกาและยุโรปประสบกับพายุหิมะที่หนาวเย็นที่สุดครั้งหนึ่งในประวัติศาสตร์ ซึ่งปรากฏการณ์ดังกล่าวมีแนวโน้มที่จะทวีความรุนแรงขึ้น เหตุใดกระแสลมกรดจึงแผ่ลงมาในพื้นที่เหล่านี้ เป็นเหตุการณ์ที่ปกติหรือไม่

Polar Vortex คือปรากฏการณ์กระแสลมกรดพัดล้อมรอบบริเวณที่มีอากาศเย็นจัด เช่น ขั้วโลกเหนือและขั้วโลกใต้ของโลก กระแสลมนี้เกิดขึ้นตลอดทั้งปี ทำให้เกิดการกั้นชั้นของอากาศเย็นออกจากอากาศร้อน พื้นที่ที่อยู่ภายในกระแสลมกรดนี้ล้อมรอบจึงมีอากาศที่เย็นจัด

ภาพถ่ายกระแสลมกรดก่อตัวเป็นพายุขนาดใหญ่รูปร่างหกเหลี่ยมบริเวณขั้วดาวเหนือ ของดาวเสาร์ ภาพจาก NASAA.jpg

การดำรงอยู่ของกระแสลมกรดขั้วโลกนับว่าเป็นปรากฏการณ์ปกติ การแบ่งแยกระหว่างชั้นของอากาศเย็นกับอากาศร้อนนั้นไม่ได้เกิดขึ้นและเห็นได้แค่บนโลกเพียงเท่านั้น ตัวอย่างที่เห็นได้ชัด เช่น ดาวอังคารก็มีกระแสการไหลวนของกระแสลมกรดขั้วโลกที่ปรากฏทั้งบริเวณขั้วเหนือและขั้วใต้ของดาว ซึ่งสามารถเห็นได้ชัดถึงน้ำแข็งที่ก่อตัวเป็นสีขาวตัดกับพื้นดินสีแดงบริเวณทางตอนกลางของดาว หรือ ดาวเสาร์ที่มีกระแสลมกรดที่รุนแรงมากจนเกิดการก่อตัวเป็นรูปทรงหกเหลี่ยม

ดังนั้นการดำรงอยู่ของกระแสลมกรดขั้วโลกจึงนับว่าเป็นเพียงปรากฏการณ์ปกติ แต่บ่อยครั้งเรากลับได้ยินชื่อของปรากฏการณ์กระแสลมกรดขั้วโลกในภาพลักษณ์ของสิ่งผิดปกติ ซึ่งส่งผลทำให้หลายพื้นที่ทั้งในภูมิภาคอเมริกา ยุโรป และเอเชีย ประสบภัยคลื่นความหนาวเย็นที่ถาโถมเข้ามาจากขั้วโลกเหนือ ทำให้หลายพื้นที่มีอุณหภูมิต่ำสุดอย่างที่ไม่เคยพบเจอมาก่อน สิ่งที่เกิดขึ้นนั้นเกิดจากกระแสลมกรดขั้วโลก เพียงแต่การที่กระแสลมกรดแผ่ลงมายังพื้นที่ต่าง ๆ นอกเหนือจากพื้นที่ขั้วโลกนั้นเป็นสิ่งที่ไม่ปกติเป็นอย่างมาก

ปกติแล้วกระแสลมกรดขั้วโลกจะพัดอยู่ที่ระดับความสูง 8-20 กิโลเมตรเหนือพื้นโลกและมีความเร็วอยู่ที่ 140-260 กิโลเมตรต่อชั่วโมง ซึ่งพัดในทิศทางทวนเข็มนาฬิกา การพัดของกระแสลมกรดขั้วโลกเราสามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้ เช่น ช่วยทำให้เครื่องบินที่บินในทิศทางเดียวกันกับกระแสลมนั้นบินเร็วขึ้นได้มาก เช่น หากเราบินจากอเมริกาข้ามมหาสมุทรแอตแลนติก หากบินตามกระแสลมจะใช้เวลาเพียง 6 ชั่วโมงครึ่งเท่านั้น แต่หากบินในทิศทางสวนกับกระแสลม ระยะเวลาจะเพิ่มขึ้นเป็น 7-8 ชั่วโมง

ภาพการเปลี่ยนแปลงทิศทางการไหลของกระแสลมกรดขั้วโลก ภาพจาก NASA-NOAA

นอกจากนี้กระแสลมกรดยังเป็นตัวแบ่งชั้นแนวอากาศร้อนและอากาศเย็นออกจากกัน ซึ่งมันจะพัดด้วยความเร็วสูงสุดในช่วงฤดูหนาว เนื่องจากบริเวณขั้วโลกในฤดูหนาวนั้นจะอยู่ในเวลากลางคืน ไม่ได้รับความร้อนจากดวงอาทิตย์ ทำให้ความแตกต่างระหว่างอุณหภูมิในพื้นละติจูดต่ำนั้นมีความแตกต่างมาก กระแสลมกรดจึงมีความเร็วสูงสุดในช่วงฤดูหนาว การบินข้ามมหาสมุทรแอตแลนติกที่เร็วที่สุดด้วยเครื่องบินพาณิชย์ของ British Airways เที่ยวบิน BA112 บินจากสนามบิน JFK ในรัฐนิวยอร์ก ไปยังสนามบิน London Heathrow ในวันที่ 9 กุมภาพันธ์ 2020 ใช้เวลาเพียง 4 ชั่วโมง 56 นาที ซึ่งกลายเป็นเที่ยวบินข้ามมหาสมุทรแอตแลนติกที่บินไวที่สุดในประวัติศาสตร์การบินพาณิชย์ด้วยเครื่องบินพาณิชย์ที่บินต่ำกว่าความเร็วเสียง เที่ยวบินดังกล่าวทำความเร็วได้ถึง 0.86 เท่าของความเร็วเสียง (0.86 mach) (https://abcnews.go.com/Travel/british-airways-flight-breaks-transatlantic-speed-record/story?id=68863506)

ภาพพื้นที่ที่ถูกปกคลุมด้วยกระแสอากาศเย็นจากกระแสลมกรดขั้วโลกที่อ่อนกำลังลง แสดงให้เห็นพื้นที่ทางตอนเหนือของสหรัฐอเมริกาถูกปกคลุมด้วยอากาศเย็น ภาพจาก Joshua Stevens_GEOS-5_NASA EOSDIS_LANCE_GIBS_Worldview

ในช่วงที่ผ่านมา กระแสลมกรดกลับมีความเร็วลดลงเนื่องมาจากสภาวะโลกร้อน ส่งผลให้อุณหภูมิของขั้วโลกเหนือและขั้วโลกใต้ในฤดูหนาวที่ควรจะหนาวจัดมีอุณหภูมิสูงขึ้น ถึงแม้ว่าจะเล็กน้อย แต่มันส่งผลถึงการไหลของกระแสน้ำเย็นในมหาสมุทร การก่อตัวของชั้นน้ำแข็งในมหาสมุทรและอุณหภูมิเหนือพื้นผิวของขั้วโลกมีแนวโน้มสูงขึ้น กระแสลมกรดขั้วโลกจึงมีความเร็วลมต่ำลง รวมกับการที่อุณหภูมิพื้นผิวของพื้นที่ใกล้เคียงนั้นมีอุณหภูมิใกล้เคียงกับพื้นผิวของขั้วโลกทำให้กระแสลมกรดที่อ่อนกำลังลงบิดเบี้ยวเข้ามาในพื้นที่ละติจูดต่ำ อากาศจากขั้วโลกจึงไหลตามพื้นที่ของกระแสลมกรดที่ย้อนลงมา เกิดเป็นสภาพอากาศขั้วโลกในพื้นที่เขตอบอุ่น ดังเช่นที่เคยเกิดขึ้นในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมาที่ทั้งสหรัฐอเมริกา ยุโรป และหลายพื้นที่ของไซบีเรียพบอุณหภูมิต่ำสุดอย่างที่ไม่เคยเป็นมาก่อนในรอบหลายสิบปี

หากกล่าวว่าการที่กระแสลมกรดขั้วโลกอ่อนกำลังลงในรอบหลายสิบปีนั้นเกิดจากภาวะโลกร้อน ก็คงไม่ผิดแผกไปนัก เหตุการณ์ดังกล่าวเป็นผลให้เกิดความเดือดร้อนในวงกว้างในหลายพื้นที่ ทั้งการขาดแคลนอาหาร น้ำ และไฟฟ้า รวมไปถึงความสูญเสียที่เกิดจากสภาพอากาศเลวร้าย ทั้งชีวิตและทรัพย์สิน ซึ่งจะทวีความรุนแรงมากยิ่งขึ้นจากสภาวะโลกร้อน

ดังนั้นสรุปได้ว่ากระแสลมกรดขั้วโลกนั้นคือปรากฏการณ์ปกติที่พบได้ในดาวเคราะห์หลาย ๆ ดวงที่มีชั้นบรรยากาศ ไม่ว่าจะเป็นโลก ดาวอังคาร หรือ ดาวเสาร์ เป็นกระแสลมแบ่งชั้นอากาศร้อนและอากาศเย็นออกจากกัน เพียงแต่ว่าในช่วงที่ผ่านมาเนื่องจากสภาวะโลกร้อนทำให้พื้นที่ขั้วโลกนั้นอุ่นขึ้น กระแสลมกรดขั้วโลกจึงอ่อนกำลังลง เกิดการแผ่ขยายของสภาพอากาศแบบขั้วโลกลงมายังพื้นที่ละติจูดที่ต่ำลง จึงเกิดสภาพอากาศแบบขั้วโลกในพื้นที่เขตอบอุ่น เช่น ในสหรัฐอเมริกา ยุโรป และหลายพื้นที่ของไซบีเรีย ซึ่งไม่เคยประสบกับอุณหภูมิที่ต่ำเท่านี้มาก่อน ก่อนที่สภาพอากาศเช่นนี้จะผ่านพ้นไปในช่วงฤดูใบไม้ผลิ

เรียบเรียงโดย : จิรสิน อัศวกุล

🎧 อัปเดตข้อมูลแวดวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี รู้ทันโลกไอที และโซเชียลฯ ในรูปแบบ Audio จาก AI เสียงผู้ประกาศของไทยพีบีเอส ได้ที่ Thai PBS

“รอบรู้ ดูกระแส ก้าวทันโลก” ไปกับ Thai PBS Sci & Tech

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

Polar Vortex คืออะไร ? รู้จักกับ “กระแสลมกรดขั้วโลก”