การแพ้รุนแรง หรือที่รู้จักกันในทางการแพทย์ว่า Anaphylaxis หรือ Anaphylactic Reaction เป็นอาการตอบสนองต่อสารก่อภูมิแพ้แบบรุนแรง ซึ่งหากรักษาไม่ทันการอาจทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิตได้ สารก่อภูมิแพ้อาจเป็นสารที่อยู่ในอาหารอย่างไคตินในอาหารทะเล เมื่อสัมผัสกับสารก่อภูมิแพ้ ผู้ป่วยมักมีอาการหายใจไม่ออกอย่างเฉียบพลันเนื่องจากกล้ามเนื้อบริเวณหลอดลมหดตัวและบวมจากปฏิกิริยาภูมิคุ้มกัน และอาจนำไปสู่การขาดอากาศหายใจจนเสียชีวิตได้

Epinephrine Autoinjector เป็นหนึ่งในเครื่องมือปฐมพยาบาลที่สำคัญต่อผู้ที่มีอาการแพ้รุนแรง และอาจช่วยชีวิตผู้ป่วยได้ก่อนที่จะได้รับการรักษาโดยแพทย์

การบวมของเนื้อเยื่อใต้ผิวหนังหรือ Angioedema ในอาการแพ้รุนแรง

อาการ Anaphylaxis นั้นแตกต่างกันไปในแต่ละสถานการณ์ ขึ้นอยู่กับวิธีการที่ผู้ป่วยสัมผัสภูมิแพ้ เช่น การกินอาหารที่มีสารก่อภูมิแพ้ การหายใจเอาสารก่อภูมิแพ้เข้าไป การฉีดยาที่ผู้ป่วยแพ้เข้าเส้นเลือด เป็นต้น ในหลาย ๆ กรณี ผู้ป่วยมักจะมีหลากหลายอาการผสมกัน เช่น ตาบวม หน้าบวม ผื่นขึ้น หายใจติดขัด หายใจไม่ออก ซึ่งอาการหายใจติดขัดหายใจไม่ออกนั้นอันตรายถึงชีวิต เนื่องจากผู้ป่วยขาดอากาศหายใจได้ ในผู้ป่วยที่ขาดอากาศหายใจ ผิวอาจจะเริ่มเปลี่ยนเป็นสีฟ้าได้

การฉีด Epinephrine Autoinjector นั้นทำผ่านการฉีดในบริเวณต้นขา

ผู้ป่วยอาจหมดสติได้เนื่องจากขาดอากาศหายใจหรือเกิดอาการช็อกเนื่องจากความดันต่ำ เนื่องจากปฏิกิริยาตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกันนั้นทำให้เกิด “Vasodilation” หรือการขยายตัวของเส้นเลือดอย่างฉับพลัน ทำให้ความดันโลหิตลดลง จนอาจหมดสติได้

Epinephrine Autoinjector หรือเครื่องฉีดอีพิเนฟรินอัตโนมัติ เป็นหนึ่งในเครื่องมือสำคัญสำหรับการปฐมพยาบาลผู้ป่วย Anaphylaxis หลายคนอาจจะไม่คุ้นกับคำว่า “Epinephrine” แต่จริง ๆ แล้ว “Epinephrine” ก็คือสาร “Adrenaline” นั่นเอง โดยที่ Epinephrine นั้นออกฤทธิ์กระตุ้นหัวใจ กระตุ้นปฏิกิริยา “Vasoconstriction” หรือการหดตัวของหลอดเลือดซึ่งจะหักล้างปฏิกิริยา “Vasodilation” ที่เกิดจากสารก่อภูมิแพ้ ทำให้ความดันโลหิตกลับมาปกติ การบวมของกล้ามเนื้อบริเวณหลอดลมลดลง จนผู้ป่วยสามารถหายใจได้

Vastus lateralis คือกล้ามเนื้อบริเวณต้นขา ใช้สำหรับการฉีด Epinephrine

Epinephrine Autoinjector มักจะมาในรูปแบบของปากกา เรียกว่า “EpiPen” หรืออาจจะมาในหลอดฉีดยาก็ได้ วิธีการใช้งานคือการฉีดเข้าที่กล้ามเนื้อต้นขาด้านข้าง Vastus Lateralis ซึ่งการฉีดเข้าที่กล้ามเนื้อ (Intramascular Injection: IM) สามารถทำได้โดยตั้งเข็มฉีดที่มุมตั้งฉากกับผิว เข็มฉีดที่มากลับเครื่องฉีดหรือมาในรูปของเข็มฉีดบรรจุ Epinephrine นั้นมักจะมีความยาวพอดีสำหรับการฉีดเข้ากล้ามเนื้อ ในเครื่องฉีดอัตโนมัติ เพียงกดหัวปากกาเข้ากับกล้ามเนื้อ ตัวปากกาจะฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อโดยอัตโนมัติ หากเป็นรูปแบบเข็มบรรจุยา ผู้ป่วยหรือคนรอบข้างจะต้องฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อด้วยตนเอง

การฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อ (Intramascular Injection_ IM) นั้นทำโดยการตั้งเข็มฉีดยาให้ตั้งฉากกับผิวหนังก่อนที่จะกดเข็มลงจนสุด

หลังจากใช้ Epinephrine แล้ว ผู้ป่วยมักจะมีอาการดีขึ้น อย่างไรก็ตาม ควรจะส่งผู้ป่วยต่อไปยังแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเพื่อดูอาการและรักษาเพิ่มเติม นอกจากนี้หากไม่ทราบสาเหตุหรือไม่ทราบสารก่อภูมิแพ้ ก็จะสามารถสืบหาสารก่อภูมิแพ้เพื่อการป้องกันในอนาคตได้

เรียบเรียงโดย โชตทิวัตถ์ จิตต์ประสงค์ ภาควิชาวิทยาศาสตร์การแพทย์ คณะสัตวแพทยศาสตร์และชีววิทยา City University of Hong Kong

อัปเดตข้อมูลแวดวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี รู้ทันโลกไอที และโซเชียลฯ ในรูปแบบ Audio จาก AI เสียงผู้ประกาศของไทยพีบีเอส ได้ที่ Thai PBS

“รอบรู้ ดูกระแส ก้าวทันโลก” ไปกับ Thai PBS Sci & Tech

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

รู้จัก Epinephrine Autoinjector เครื่องมือช่วยชีวิตผู้ป่วยแพ้รุนแรง